استرس و روماتیسم: اضطراب، التهاب مزمن و مدیریت آرتریت روماتوئید (RA)

استرس و روماتیسم: اضطراب، التهاب مزمن و مدیریت آرتریت روماتوئید (RA)

ارتباط بین استرس و روماتیسم اثبات شده است؛ رابطه‌ای محکم که ریشه‌های بیوشیمیایی و عصبی داشته و بر زندگی میلیون‌ها بیمار مبتلا به بیماری خودایمنی اثر گذاشته است. شاید برای بسیاری از ما پیش آمده باشد که پس از یک دوره فشار روانی یا عاطفی شدید، احساس کنیم بدنمان به شکلی نامتعارف واکنش نشان داده است.

در افرادی که مستعد ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی مثل آرتریت روماتوئید هستند، این واکنش‌های ذهنی می‌توانند خود را به شکل یک بحران التهابی، افزایش درد مفاصل و تشدید علائم نشان دهند.

در حقیقت، این یک رابطه دوطرفه و پیچیده است. از یک سو، فشار روانی به سیستم ایمنی سیگنال‌های التهابی می‌دهد و بیماری را بدتر می‌سازد. از سوی دیگر، تجربه طولانی‌مدت درد مفاصل و ناتوانی‌های جسمی ناشی از روماتیسم، خود منجر به بروز شدید اضطراب و افسردگی می‌شود. 

چگونه استرس، سیستم ایمنی ما را تغییر می‌دهد؟

بیماری‌های روماتیسمی ماهیتی خودایمنی دارند؛ به این معنا که سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های سالم بدن، به ویژه مفاصل، حمله می‌کند. شواهد علمی نشان می‌دهند که فشارهای عصبی طولانی‌مدت نه تنها علائم را تشدید می‌کنند، بلکه می‌توانند در افرادی که زمینه مساعد ژنتیکی برای ابتلا دارند، منجر به شروع بیماری‌های روماتیسمی شوند. به نظر می‌رسد استرس به نوعی رمز عبور این سیستم ایمنی را تغییر می‌دهد و آن را برای حمله آماده می‌سازد.

بررسی‌ها در سطح سلولی حاکی از آن است که وضعیت روانی منفی، به ویژه اضطراب و افسردگی، با کاهش توانایی تکثیر لنفوسیت‌ها و کاهش عملکرد سلول‌های کشنده طبیعی (NK) مرتبط است. این سلول‌های NK از سریع‌ترین واکنش‌دهندگان سیستم ایمنی هستند و اختلال در عملکرد آن‌ها نشان می‌دهد که اثر استرس تنها به در مغز متوقف نمی‌شود، بلکه به طور مستقیم بر نیروی دفاعی بدن اثر می‌گذارد.

آشنایی با انواع استرس؛ حاد در مقابل مزمن

تمامی استرس‌ها اثر یکسانی بر بدن ندارند. تحقیقات در زمینه روان‌عصب‌ایمنی‌شناسی تفاوت‌های مهمی را بین استرس حاد و استرس مزمن آشکار کرده‌اند. در حالی که استرس‌های شدید و ناگهانی ممکن است در کوتاه‌مدت منجر به سرکوب پاسخ‌های ایمنی شوند، استرس مزمن(فشارهای روانی طولانی‌مدت) تمایل دارد که پاسخ‌های ایمنی را تقویت نموده و میل بدن به سمت التهاب مزمن را افزایش دهد.

از سوی دیگر، نوع استرس تجربه شده نیز حائز اهمیت است. استرس‌های درون‌فردی عمیق و طولانی (مانند سوگواری، طلاق یا بحران‌های عاطفی) تأثیر متفاوتی نسبت به استرس‌های موقعیتی (مثل امتحانات یا فشار کاری) بر سیستم ایمنی می‌گذارند. استرس‌های طولانی‌مدت و با بار عاطفی بالا، اثر مخرب‌تری بر تنظیم سیستم ایمنی و سلامت عمومی بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید دارند و لازم است به صورت جدی مورد توجه قرار گیرند.

تشدید روماتیسم و افزایش التهاب مزمن

زمان که استرس مزمن غالب می‌شود، بدن وارد یک فاز التهابی مداوم می‌گردد. این وضعیت بیوشیمیایی، عامل اصلی تشدید علائم روماتیسمی است. شناخت این روند به بیماران کمک می‌کند تا نقش مدیریت استرس در روند درمان خود را بهتر درک کنند.

راه ارتباطی مغز و غدد فوق کلیوی

پاسخ بدن به فشار عصبی عمدتاً از طریق محور HPA (محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال) تنظیم می‌شود. این محور به عنوان فرمانده تنظیم استرس، در حالت عادی با ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول (که خاصیت ضدالتهابی دارد)، تلاش می‌کند تا التهاب را کنترل کند. همه چیز درباره روماتیسم مفصلی؛ علائم و روش‌های درمانی را نیز بخوانید.

اما در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید، تحقیقات نشان می‌دهند که این محور ممکن است در برابر التهاب مزمن ناشی از بیماری، پاسخگویی مناسبی نداشته باشد . این عدم پاسخگویی یا تنظیم جزئی" به عنوان یک سازگاری مداوم با وضعیت بیماری دیده می‌شود، که در آن بدن تنظیم عملکردهای اصلی و مهم را بر هموستاز ایمنی (تعادل ایمنی) اولویت می‌دهد.

پیامد این نارسایی، از دست رفتن کنترل طبیعی بدن بر تخریب بافت و درد مفاصل است. این اختلال در تنظیم غدد فوق کلیوی (آدرنال) می‌تواند منجر به سطوح پایین‌تر آندروژن‌های آدرنال، به‌ویژه DHEAS، شود که این وضعیت به‌طور خاص در زنان با شروع بیماری پیش از یائسگی گزارش شده است. این نقص در عملکرد ترمزی بدن، زمینه را برای تداوم التهاب مزمن فراهم می‌کند. در نهایت، ارتباط میان استرس و روماتیسم از طریق ناکارآمدی این شاهراه حیاتی، تقویت می‌شود.

چگونه التهاب مفاصل را تخریب می‌کند؟

زمانی که استرس مزمن رخ می‌دهد، تولید سیتوکاین‌ها (مولکول‌های التهابی) در بدن به‌شدت افزایش می‌یابد. این مولکول‌ها که پیام‌رسان‌های التهاب هستند، مستقیما با تشدید بیماری‌های روماتیسمی ارتباط دارند.

سیتوکاین‌های اصلی مانند TNF-$\alpha$ (عامل نکروز تومور آلفا) و IL-6 (اینترلوکین-6)، نقش محوری در فعالیت و شدت آرتریت روماتوئید دارند. این مولکول‌ها موجب می‌شوند که سیستم ایمنی به بافت‌های مفصلی حمله کند. افزایش التهاب ناشی از استرس در بیماران، مانند بنزین ریختن بر آتش است و منجر به شعله‌ور شدن بیماری و افزایش علائم فیزیکی می‌شود. در حقیقت، استرس به عنوان یک کاتالیزور، سرعت تخریب بافتی ناشی از بیماری خودایمنی را بالا می‌برد و پاسخ مناسب به ترمیم بافت‌ها را مختل می‌کند.

روماتیسم بر ذهن چه تاثیراتی دارد؟

ارتباط استرس و روماتیسم یک خیابان دوطرفه است؛ همان‌طور که استرس می‌تواند روماتیسم را تشدید نماید، خود بیماری نیز بر سلامت روان و عملکرد شناختی تأثیر می‌گذارد.

اضطراب و افسردگی و درد مفاصل

زندگی با درد مفاصل مزمن، خستگی شدید و ناتوانی جسمی می‌تواند بار روانی سنگینی به همراه داشته باشد. تعجبی ندارد که آمارها نشان می‌دهند بین 20 تا 40 درصد بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و لوپوس از اضطراب و افسردگی رنج می‌برند. مهم این است که این مشکلات روانی تنها یک عارضه ثانویه نیستند؛ بیمارانی که دچار اضطراب و افسردگی هستند، غالبا شدت بیشتری از درد مفاصل و ناتوانی جسمی را تجربه می‌کنند.

این پدیده نشان می‌دهد که درد یک تجربه صرفاً فیزیکی نیست، بلکه وضعیت روانی بیمار می‌تواند سیگنال‌های درد را در مغز تقویت کند و درک شدت درد را افزایش دهد. در بیماران مبتلا به لوپوس، اضطراب به طور خاص با تشدید علائم سیستمیک و شعله‌ور شدن بیماری همراه است.

از سوی دیگر، باید به تأثیرات داروها نیز توجه داشت. برخی درمان‌های مهم برای روماتیسم، مانند کورتیکواستروئیدها (کورتون)، می‌توانند به‌طور مستقیم منجر به تغییرات خلقی و عصبی، اضطراب و افسردگی شوند. این وضعیت بر پیچیدگی رابطه استرس و روماتیسممی‌افزاید و ضرورت نظارت روانشناختی در کنار درمان دارویی را پررنگ‌تر می‌سازد.

رابطه پدیده مه مغزی (Brain Fog) و روماتیسم

آرتریت روماتوئید می‌تواند علاوه بر مفاصل، بر عملکردهای مغزی نیز تأثیر بگذارد. بسیاری از مبتلایان به این بیماری از نوعی اختلال شناختی رنج می‌برند که به آن مه مغزی (Brain Fog) گفته می‌شود. این وضعیت شامل احساس خستگی ذهنی، عدم تمرکز، مشکلات در حافظه کوتاه‌مدت و کاهش وضوح ذهنی است.

علت این پدیده عمدتا به دلیل التهاب مزمن سیستمیک است. در روماتیسم، افزایش سطح سیتوکاین‌ها (مولکول‌های التهابی) در بدن، این قابلیت را دارند که به مغز راه پیدا کنند و باعث بروز مشکلات شناختی شوند . 

علاوه بر این، RA می‌تواند با عوارض عصبی دیگری مانند نوروپاتی فشاری (که منجر به سندرم تونل کارپال می‌شود) و یا تظاهرات نادرتری مانند واسکولوپاتی سیستم عصبی مرکزی همراه باشد. برای مشاهده قیمت و خرید قرص بن فیت ایکس مارت کلیک کنید.

راهکارهای غیردارویی برای مدیریت استرس و روماتیسم

از آنجایی که استرس و روماتیسم پیوندی جدایی‌ناپذیر دارند، بخشی مهم از درمان بر روش‌های غیردارویی متمرکز است که به بیماران کمک می‌کند تا پاسخ بدن خود به فشار روانی را مدیریت کنند و از بیشتر شدن بیماری جلوگیری نمایند.

روان‌درمانی شناختی رفتاری (CBT)

روان‌درمانی شناختی رفتاری (CBT) یکی از اثبات‌شده‌ترین مداخلات روان‌شناختی برای بیماری‌های مزمن است. این رویکرد یک روش بالقوه موثر برای مدیریت همزمان آرتریت روماتوئید و اضطراب و افسردگی همراه با آن محسوب می‌شود.

در کارآزمایی‌های بالینی، درمان CBT-AD (درمان شناختی رفتاری برای تبعیت از درمان و افسردگی) نشان داده است که به کاهش افسردگی، افزایش تبعیت بیمار از برنامه‌های درمانی، و تعدیل بازنمایی‌های ادراکی منفی از بیماری منجر می‌شود. 

این نوع درمان به بیماران می‌آموزد که الگوهای فکری مخرب و پاسخ‌های منفی به فشارهای روزمره را تغییر دهند، که این امر به نوبه خود، می‌تواند از فعال شدن آبشار التهابی جلوگیری کند و در نتیجه، به مدیریت مؤثر استرس و روماتیسم کمک می‌نماید. اطلاعات کامل و ضروری برای شناخت بیماری نقرس را نیز بخوانید.

ذهن‌آگاهی و یوگا

در سال‌های اخیر، تحقیقات بر روی تأثیر مداخلات ذهن-بدن شواهد زیستی شگفت‌انگیزی را نشان داده‌اند. پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند که مدیتیشن (ذهن‌آگاهی) فراتر از یک آرامش ذهنی ساده است. در بزرگسالانی که تحت استرس بالا قرار دارند، ذهن‌آگاهی به طور مستقیم سطح شاخص زیستی مربوط به التهابات جسمی، یعنی اینترلوکین-6(IL-6)، را کاهش می‌دهد. از آنجایی که IL-6 یکی از سیتوکاین‌های اصلی دخیل در فعالیت آرتریت روماتوئید است، این یافته‌ها بسیار مهم هستند.

به همین ترتیب، حرکات یوگا نه تنها می‌تواند دردهای ناشی از التهاب مفاصل را کاهش دهد، بلکه افسردگی ناشی از دردهای مزمن را نیز بهبود می‌بخشد. تحقیقات نشان داده‌اند که یوگا با هدف قرار دادن ارتباط‌های بین ذهن و بدن، می‌تواند اثرات آسیب‌شناسی بیماری خودایمنی را در سطح سلولی و مولکولی تغییر داده و به عنوان یک درمان مکمل در کنار دارو، به کاهش درد و بهبود سلامت ذهنی بیماران کمک نماید.

تغذیه، استراحت و ورزش ملایم

استرس و روماتیسم در هم تنیده‌اند و جهت مدیریت این وضعیت، تغییرات سبک زندگی ضروری است:

رژیم غذایی ضدالتهابی: مواد غذایی می‌توانند مستقیماً بر سطح التهاب مزمن تأثیر بگذارند. مصرف میوه‌ها و سبزیجات به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان فراوان، در بهبود بیماری‌های التهابی موثر است.

• اهمیت امگا 3: اسیدهای چرب امگا ۳ اثرات ضدالتهابی قوی دارند. مطالعات نشان داده‌اند که افزایش مصرف امگا 3 نه تنها علائم آرتریت روماتوئید را بهبود می‌بخشد، بلکه سطح TNF-$\alpha$ را که یکی از سیتوکاین‌های التهابی اصلی است، کاهش می‌دهد. رژیم مدیترانه‌ای، که غنی از ماهی‌های چرب (مانند سالمون) و روغن زیتون است، برای کاهش التهاب مزمن بسیار توصیه می‌شود.
• گیاهان دارویی: مکمل‌هایی مانند زردچوبه و کندر نیز به دلیل اثرات ضدالتهابی می‌توانند در کنار درمان‌های مدرن استفاده شوند.
• خواب و ترمیم: خواب کافی و با کیفیت ضروری است، زیرا در بیماران روماتیسمی که تحت استرس مزمن هستند، احتمال پاسخ مناسب به بازسازی بافت‌ها و ترمیم مفاصل کمتر است .

 درمان‌های پزشکی روماتیسم ناشی از استرس

مدیریت موفقیت‌آمیز ارتباط میان استرس و روماتیسم نیازمند یک تیم درمانی هماهنگ و متخصص است. با توجه به شیوع بالای بیماری‌های مفصلی و خودایمنی (به طور تقریبی از هر 10 نفر، یک نفر مشکلات مفصلی و استخوانی دارد) تشخیص به‌موقع و صحیح ضروری است. متأسفانه، عدم اطلاعات کافی در جامعه و حتی در برخی پزشکان عمومی، منجر به تشخیص دیرهنگام می‌شود.

در این راستا، بیماران مبتلا به مشکلات مزمن مفصلی و استخوانی باید در وهله اول به یک فوق تخصص روماتولوژی مراجعه کنند تا از اقدامات درمانی غیرضروری و اغلب پرهزینه در مراحل اولیه بیماری جلوگیری شود . درمان آرتریت روماتوئید به‌ویژه، نیازمند یک تیم چند رشته‌ای شامل متخصص روماتولوژی، فیزیوتراپ، کاردرمان، و روانشناس بالینی است . این تیم باید به صورت هماهنگ بر هر دو بعد فیزیکی بیماری و مدیریت استرس و عوامل روانی آن تمرکز نماید.

یکی از نکات مهمی که باید به آن توجه شود، تأثیرات محیطی و سیستماتیک بر این بیماران است. حتی فشارهای اداری روزمره، مانند فرآیندهای پیچیده تأیید نسخه‌ها و مراجعات متعدد به بیمه‌ها، می‌توانند به عنوان تحریکات عصبی برای بیماران روماتیسمی عمل کنند و روند درمان را سخت‌تر سازند. این وضعیت نشان می‌دهد که محیط اطراف بیمار نیز باید در راستای مدیریت استرس تنظیم شود تا تلاش‌های درمانی با چالش‌های غیرضروری روبرو نگردند. برای مشاهده قیمت و خرید قرص استئوکینون هولیستیکا کلیک کنید.

سخن پایانی

همانطور که در این مقاله از مجله آقای دارو مشاهده شد، رابطه میان استرس و روماتیسم، یک تعامل بیوشیمیایی قدرتمند است که از راه اختلال در محور HPA و افزایش سیتوکاین‌ها، به طور مستقیم به التهاب مزمن دامن می‌زند و منجر به شعله‌ور شدن بیماری می‌شود. 

نبرد با آرتریت روماتوئید تنها به بافت مفاصل محدود نمی‌شود؛ بلکه بخش بزرگی از آن در قلمرو ذهن و عواطف شما رخ می‌دهد. پذیرش این واقعیت که مدیریت استرس یک بخش جدایی‌ناپذیر و کاملاً علمی از درمان است، نخستین اقدام به سوی رهایی از درد مفاصل و بازیابی کیفیت زندگی است.

سوالات متداول

آیا استرس می‌تواند باعث شروع آرتریت روماتوئید شود؟

بله، در افرادی که دارای زمینه ژنتیکی مساعدی برای ابتلا به روماتیسم هستند، فشارهای عصبی طولانی‌مدت و شدید می‌توانند با تأثیر بر عملکرد سیستم ایمنی، به عنوان ماشه عمل کرده و آغازگر بیماری خودایمنی گردند.

چه داروهایی می‌توانند در بیماران روماتیسمی اضطراب ایجاد کنند؟

داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها (کورتون) که برای کنترل شدید التهاب مزمن در بیماری‌های روماتیسمی استفاده می‌شوند، ممکن است تغییرات خلقی، اضطراب و افسردگی یا اختلالات شناختی در بیمار ایجاد کنند.

منبع: pmc.ncbi.nlm.nih.gov