با مهم‌ترین عوارض پرتو درمانی آشنا شوید

با مهم‌ترین عوارض پرتو درمانی آشنا شوید

پرتودرمانی یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی برای بیماران سرطانی محسوب می‌شود که از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا کوچک کردن تومورها استفاده می‌کند. این روش اغلب به همراه سایر درمان‌ها همانند جراحی و شیمی‌درمانی به کار گرفته می‌شود تا نتیجه درمان مؤثرتر واقع شود. پرتودرمانی در بسیاری از موارد مفید می‌باشد، اما ممکن است با برخی عوارض جانبی نیز همراه باشد. در این مقاله از آقای دارو به بررسی ماهیت پرتودرمانی، انواع آن، میزان دردناکی این روش، راهکارهای کاهش عوارض و نکات پیشگیرانه می‌پردازیم.

پرتودرمانی چیست؟

پرتودرمانی یا رادیوتراپی یک روش درمانی موثر می‌باشد که از اشعه‌های پرقدرت مانند اشعه ایکس، گاما و الکترون‌ها برای آسیب رساندن به سلول‌های سرطانی و جلوگیری از رشد و تکثیر آن‌ها استفاده می‌کند. در واقع، این روش به گونه‌ای طراحی خواهد شد که آسیب به سلول‌های سالم اطراف حداقل باشد، هرچند ممکن است در بیشتر موارد سلول‌های سالم نیز دچار عوارض جانبی شوند.

روند کلی پرتودرمانی شامل چندین مرحله است.  پزشکان از تکنیک‌های تصویربرداری همانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی برای تعیین محل دقیق تومور استفاده می‌کنند. سپس برنامه‌ای برای میزان و نحوه تابش پرتو تنظیم می‌گردد. در طول جلسات پرتودرمانی، بیمار روی تخت مخصوصی قرار می‌گیرد و دستگاه مخصوص پرتوها را از زوایای مختلف به سمت ناحیه سرطانی هدایت می‌کند. هر جلسه درمانی معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد، اما فرآیند کلی درمان ممکن است هفته‌ها زمان ببرد.

آشنایی با انواع پرتودرمانی

پرتودرمانی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام کاربرد خاصی دارند:

•  پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy)

در این روش، یک دستگاه خارجی اشعه‌های پرقدرت را از بیرون بدن به سمت تومور هدایت خواهند کرد. این روش بهترین و رایج‌ترین نوع پرتودرمانی  محسوب می‌شود و در درمان بسیاری از سرطان‌ها، از جمله سرطان ریه. پستان و پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرتودرمانی خارجی می‌تواند با دقت بالایی روی ناحیه موردنظر تمرکز کند تا آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسد.

• پرتودرمانی داخلی (براکی‌تراپی - Brachytherapy)

در این روش، مواد رادیواکتیو به صورت مستقیم در داخل بدن و در نزدیکی تومور قرار داده خواهند شد. این روش اغلب در درمان سرطان‌هایی همانند سرطان دهانه مری، رحم و پروستات استفاده خواهد شد. براکی‌تراپی به دلیل تمرکز بیشتر اشعه بر روی بافت‌های سرطانی، میزان آسیب به بافت‌های سالم را کاهش می‌دهد.

علاوه بر این دو نوع اصلی، روش‌های پیشرفته‌ای مانند پرتودرمانی با پروتون و پرتودرمانی تطبیقی نیز وجود دارند که به کمک فناوری‌های جدید، دقت و کارایی درمان را افزایش می‌دهند.

آیا پرتودرمانی دردناک است؟

یکی از نگرانی‌های بیشتر بیماران این است که آیا پرتودرمانی منجر به بروز درد می‌شود یا نه. در حین انجام پرتودرمانی،  فرد بیمار اغلب هیچ دردی احساس نخواهد کرد؛ چرا که اشعه‌های استفاده‌شده مستقیماً به سلول‌ها نفوذ کرده و تأثیر خود را می‌گذارند. با این وجود، پس از چند جلسه ممکن است برخی عوارض جانبی ظاهر شوند که می‌توانند ناراحت‌کننده باشند.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله همه چیز درباره شیمی درمانی که باید بدانید را نیز مطالعه نمایید.

میزان ناراحتی و درد بعد از پرتودرمانی به عوامل متفاوتی بستگی دارد، از جمله محل تابش، میزان اشعه دریافتی و وضعیت کلی بیمار. برخی از بیماران ممکن است احساس سوزش یا حساسیت پوستی در ناحیه تحت درمان احساس کنند. در مواردی که پرتودرمانی روی نواحی داخلی بدن انجام می‌شود، ممکن است علائمی همچون درد در ناحیه تحت درمان یا مشکلات گوارشی بروز کنند.

راهکارهای کاهش عوارض پرتودرمانی

جهت به حداقل رساندن عوارض جانبی پرتودرمانی، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد:

• مراقبت از پوست

ناحیه‌ای که تحت پرتودرمانی قرار گرفته است، ممکن است حساس و تحریک‌پذیر شود. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده، پرهیز از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید و استفاده از لباس‌های نخی گشاد می‌تواند به کاهش حساسیت پوست کمک بسزایی کند.

•  تغذیه مناسب

داشتن یک رژیم غذایی متعادل که شامل پروتئین‌های کافی، ویتامین‌ها و مایعات باشد، می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش احساس ضعف کمک چشمگیری کند. مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان مانند میوه‌ها و سبزیجات تازه توصیه می‌شود.

• استراحت کافی

یکی از مشکلات رایج در بیماران تحت پرتودرمانی، احساس خستگی و ضعف عمومی است. داشتن خواب کافی و استراحت منظم می‌تواند انرژی بدن را حفظ کرده و روند بهبودی را تسریع کند.

• مدیریت استرس و سلامت روانی

اضطراب و نگرانی می‌تواند تأثیر منفی بر روند درمان داشته باشد. تمرین‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا و تکنیک‌های تنفس عمیق می‌توانند به کاهش استرس کمک کنند. از سوی دیگر، صحبت با یک مشاور یا روان‌شناس می‌تواند به بیمار در مدیریت احساسات و نگرانی‌هایش کمک کند.

• مشاوره پزشکی

در صورت پدیدار شدن هرگونه علائم غیرعادی یا تشدید عوارض جانبی، مراجعه به پزشک معالج ضروری خواهد بود. پزشکان می‌توانند راهکارهای مناسبی برای کنترل عوارض ارائه دهند و در صورت لزوم، برنامه درمانی را تنظیم کنند.

روش‌های پیشگیری از عوارض پرتودرمانی

 پرتودرمانی ممکن است عوارضی داشته باشد، اما رعایت برخی نکات می‌تواند به پیشگیری یا کاهش شدت این عوارض کمک خواهد کرد:

• پیروی دقیق از توصیه‌های پزشک: بیمار میبایست تمام دستورالعمل‌های پزشک و تیم درمانی را به دقت رعایت نماید تا بهترین نتیجه ممکن پدیدار شود.
• حفظ رطوبت بدن: نوشیدن آب کافی در طول روز می‌تواند از خشکی دهان، مشکلات گوارشی و خستگی جلوگیری نماید.
• پرهیز از استعمال دخانیات و الکل: مصرف سیگار و الکل تأثیر منفی بر روند درمان خواهد داشت و عوارض جانبی را تشدید نماید.
• فعالیت بدنی ملایم: انجام حرکات سبک مانند پیاده‌روی می‌تواند به بهبود گردش خون، کاهش خستگی و افزایش انرژی کمک شایانی نماید.
• پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین: بدن در دوران پرتودرمانی نیاز به استراحت بیشتری خواهد داشت، در نهایت، توصیه می‌شود از کارهای سخت و طاقت‌فرسا دوری شود.

سخن پایانی 

پرتودرمانی یک روش درمانی مؤثر برای مقابله با سرطان خواهد بود که با استفاده از اشعه‌های پرقدرت، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد و مانع از رشد آن‌ها می‌شود. پرتودرمانی بدون درد است، اما ممکن است عوارض جانبی مانند حساسیت پوستی، خستگی یا مشکلات گوارشی ایجاد نماید. رعایت توصیه‌های پزشکی، مراقبت‌های مناسب و پیروی از یک سبک زندگی سالم، می‌تواند این عوارض را به حداقل رساند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود ببخشد.

هر بیمار تجربه متفاوتی از پرتودرمانی دارد، اما آگاهی از روند درمان و روش‌های مدیریت عوارض جانبی می‌تواند به فرد کمک کند تا این مسیر درمانی را با آرامش و موفقیت طی نماید. همچنین درموسیس ویواتیون را نیز ببینید.