افسردگی بعد از زایمان؛ آشنایی با 5 روش درمانی موثر

افسردگی بعد از زایمان؛ آشنایی با 5 روش درمانی موثر

تولد نوزاد برای بانوان بسیاری لحظه‌ای توصیف نکردنی و تجربه‌ای فوق‌العاده تلقی می‌شود؛ اما این تجربه در برخی از مادران می‌تواند به تجربه‌ای همراه با اضطراب، غم و نوسانات عاطفی تبدیل شود. افسردگی پس از زایمان پدیده‌ای پیچیده و رایج به شمار می‌رود که می‌تواند سلامت روانی مادر و فرایند پیوند عاطفی با نوزاد را تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که این اختلال به‌موقع شناسایی و درمان نشود، ممکن است پیامدهای بلندمدتی برای مادر، نوزاد و همچنین خانواده وی به همراه داشته باشد. در این مقاله از مجله آقای دارو به بررسی تمامی نکات مهم‌ درباره افسردگی بعد از زایمان خواهیم پرداخت.

افسردگی پس از زایمان چیست؟

افسردگی پس از زایمان نوعی اختلال روانی محسوب می‌شود که در اغلب موارد در روزها، هفته‌ها یا حتی ماه‌های ابتدایی پس از تولد نوزاد ایجاد خواهد شد. این وضعیت از ناراحتی‌های خفیف و موقتی تا اختلالات شدید و ناتوان‌کننده متغیر است. برخلاف آنچه در میان عموم رایج است، این افسردگی ناشی از ضعف شخصیتی یا عدم توانایی در ایفای نقش مادری نیست، بلکه ریشه در ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی دارد.

علائم رایج افسردگی پس از زایمان شامل احساس بی‌ارزشی، غمگینی مداوم، ناامیدی، گریه‌های مکرر، استرس و اضطراب، اختلال در خواب و اشتها، بی‌میلی به مراقبت از نوزاد و حتی افکار آسیب‌رسان به خود یا کودک می‌باشد. این علائم در صورت ادامه یافتن پس از دو هفته، باید پیگیری شوند و بررسی تخصصی صورت گیرد.

آشنایی با انواع افسردگی پس از زایمان

افسردگی پس از زایمان طیفی از حالات روانی را شامل می‌شود که شدت و طول مدت آن‌ها متفاوت خواهد بود:

غم پس از زایمان

غم پس از زایمان حالتی طبیعی و رایج محسوب می‌شود که در حدود 70 تا 80 درصد مادران تجربه خواهند نمود. این وضعیت در اغلب موارد چند روز پس از زایمان آغاز شده و در عرض دو هفته بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می‌شود. 

نشانه‌های آن شامل نوسانات خلقی، گریه‌های بی‌دلیل، زودرنجی و اضطراب‌های گذرا است. با وجود خفیف بودن، آگاهی از این مرحله برای تمایز آن با افسردگی واقعی ضروری است.

افسردگی بالینی پس از زایمان

این نوع افسردگی، شکل حاد و پایدارتر اختلال به شمار می‌رود که به مداخلات تخصصی نیازمند خواهد بود. در این حالت، مادر دچار بی‌انگیزگی شدید، احساس بی‌کفایتی، انزوای اجتماعی و ناتوانی در مراقبت از نوزاد می‌شود.

این وضعیت ممکن است از هفته دوم پس از زایمان آغاز شده و بدون درمان تا ماه‌ها ادامه یابد. گاهی شدت افسردگی به حدی است که عملکرد فرد در زندگی روزمره مختل می‌شود.

روان‌پریشی پس از زایمان 

روان پریشی‌ نوعی نادر اما بسیار خطرناک از اختلال روانی پس از زایمان به شمار می‌رود که در آن مادر دچار توهم، هذیان، گیجی شدید و افکار آسیب‌رسان به خود یا نوزاد می‌شود. این وضعیت اضطراری روان‌پزشکی محسوب شده و نیازمند بستری و درمان فوری است. اغلب در زنانی دیده می‌شود که سابقه اختلالات دو قطبی یا روان‌پریشی دارند.

علل و عوامل خطر افسردگی پس از زایمان

علت مشخصی برای افسردگی پس از زایمان وجود ندارد، اما تحقیقات حاکی از آن است که مجموعه‌ای از عوامل جسمی، روانی و اجتماعی در پیدایش آن نقش دارند:

• تغییرات شیمی مغز: کاهش سطح سروتونین (هورمون شادی) در مغز می‌تواند منجر به بروز افسردگی شود.
• سابقه افسردگی: زنانی که در گذشته دچار افسردگی، اضطراب یا سایر اختلالات روانی بوده‌اند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند.
• تنهایی و فقدان حمایت اجتماعی: مادرانی که فاقد حمایت عاطفی یا عملی از سوی خانواده و اطرافیان هستند، بیشتر مستعد افسردگی هستند.
• استرس‌های زندگی: مشکلات مالی، اختلافات خانوادگی، بیکاری یا فقدان حمایت همسر از جمله عواملی هستند که احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند.
• نوسانات هورمونی: بلافاصله پس از زایمان، میزان هورمون‌هایی نظیر استروژن و پروژسترون به‌طور ناگهانی کاهش می‌یابد که می‌تواند بر وضعیت خلقی تاثیر بگذارد.
• تجربه زایمان دشوار یا غیرمنتظره: وضع حمل‌های غیرطبیعی، سزارین اورژانسی یا بستری طولانی نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه می‌تواند به شوک روانی منجر شود.

روش‌های درمان افسردگی پس از زایمان

درمان این اختلال باید با رویکردی جامع، بر اساس شدت علائم و شرایط فردی برنامه‌ریزی شود. رویکردهای درمانی شامل موارد زیر هستند:

روان‌درمانی

روان‌درمانی به عنوان درمان خط اول در موارد خفیف تا متوسط توصیه می‌شود. دو رویکرد عمده آن عبارتند از:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): که به تغییر افکار منفی و باورهای مخرب کمک می‌کند.
• درمان بین‌فردی (IPT): که بر بهبود روابط اجتماعی و نقش‌های خانوادگی تمرکز دارد.

این نوع درمان‌ها در اغلب موارد به مادران کمک خواهد نمود تا دوباره با خود، نوزاد و دنیای اطراف ارتباطی سالم برقرار کنند.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله همه چیز درباره تاثیر یوگا بر کاهش اضطراب را نیز مطالعه نمایید.

دارو درمانی

در مواردی که شدت افسردگی زیاد باشد یا روان‌درمانی به‌تنهایی موثر و نتیجه بخش واقع نشود، استفاده از داروهای ضدافسردگی امری ضروری محسوب می‌شود. انتخاب داروی مناسب باید با در نظر گرفتن شیردهی انجام شود، چرا که برخی داروها ممکن است از طریق شیر به نوزاد منتقل شوند. همزمانی دارودرمانی با روان‌درمانی به طور معمول اثربخشی بیشتری دارد.

حمایت احساسی

• تنظیم الگوی خواب و تغذیه
• استفاده از گروه‌های حمایتی مادران
• سپردن بخشی از وظایف روزمره به دیگران
• گفت‌وگو با اطرافیان و دریافت حمایت عاطفی

در موارد شدید و مقاوم به درمان، ممکن است از روش‌هایی مانند الکتروشوک درمانی (ECT) نیز استفاده شود، البته این روش فقط در شرایط خاص و تحت نظر پزشک متخصص انجام می‌گیرد.

بهترین روش‌های پیشگیری از افسردگی پس از زایمان

در هر صورت به طور کامل از ایجاد این اختلال نمی‌توان جلوگیری نمود، اما با تکیه بر برخی تدابیر می‌توان احتمال وقوع آن را کاهش داد:

• آماده‌سازی ذهنی در دوران بارداری

شرکت در کلاس‌های آمادگی برای زایمان، مشاوره‌های روان‌شناختی و گفتگو با مادران باتجربه می‌تواند دید واقع‌بینانه‌تری نسبت به نقش مادری و تغییرات پس از زایمان ایجاد نماید.

• غربالگری‌های منظم

پایش سلامت روانی مادران از طریق پرسشنامه‌ها و ویزیت‌های روان‌شناسی در دوران بارداری و پس از زایمان کمک نموده تا نشانه‌های اولیه اختلال زود تشخیص داده شود.

• خواب کافی و استراحت

کم‌خوابی عامل مهمی در تشدید استرس و اختلالات خلقی است. به مادران توصیه می‌شود در صورت امکان، در زمان خواب نوزاد استراحت نمایند و مسئولیت‌های خانه را با دیگران تقسیم کنند.

• تغذیه سالم و ورزش منظم

ورزش‌های سبک نظیر شنا، پیاده‌روی و یوگا به ترشح اندورفین (هورمون شادی) کمک کرده و در پیشگیری از افسردگی مؤثر است. از سوی دیگر، مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین D، B و اسیدهای چرب امگا 3 توصیه می‌شود.

• تقویت روابط عاطفی

روابط صمیمانه با همسر و خانواده، احساس امنیت و حمایت را افزایش داده و نقش بسیار چشمگیری در سلامت روانی مادر دارد.

سخن پایانی

در نهایت، افسردگی پس از زایمان یک اختلال رایج ولی قابل درمان است. با آگاهی‌بخشی، حمایت‌های روانی و اجتماعی و همچنین در دسترس بودن خدمات درمانی، می‌توان آن را مدیریت کرد و پیامدهای منفی‌اش را کاهش داد. مادران باید بدانند که تجربه این وضعیت به‌هیچ‌وجه نشانه ضعف یا ناتوانی نیست. درخواست کمک، نشانه‌ای از شجاعت و مسئولیت‌پذیری نسبت به خود و نوزاد است. همچنین ژل رژواسیل را نیز ببینید.