کولونوسکوپی: راهنمای کامل؛ بدون ترس، بدون درد!

کولونوسکوپی: راهنمای کامل؛ بدون ترس، بدون درد!

همواره داشتن اطلاعات کافی و اقدام به موقع جهت تشخیص و پیشگیری، نقشی بسیار حیاتی دارد. در این میان، سلامت دستگاه گوارش، به‌ویژه روده بزرگ، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارست. سرطان روده بزرگ به عنوان یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در سراسر دنیا می‌تواند زندگی بسیاری را تحت تاثیر قرار دهد.  

کولونوسکوپی به عنوان یک روش تشخیصی و یک ابزار قدرتمند در دستان پزشکان بوده تا با بررسی دقیق داخل روده، هرگونه ناهنجاری را شناسایی و برطرف نماید. این مقاله از مجله آقای دارو، صفر تا صد با کولونوسکوپی را بررسی خواهیم کرد.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی یک روش تشخیصی بسیار مهم برای بررسی دقیق داخل روده بزرگ و بخش انتهایی روده کوچک به شمار می‌رود. در این فرآیند، متخصص با کمک یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام کولونوسکوپ که مجهز به دوربین بوده، می‌تواند دیواره روده را مشاهده نماید. هدف اصلی استفاده از کولونوسکوپی، تشخیص و پیشگیری از بیماری‌های روده‌ای، به ویژه سرطان روده بزرگ خواهد بود. این روش به شناسایی پولیپ‌ها (توده‌های غیرسرطانی که می‌توانند سرطانی شوند) و برداشتن آن‌ها در همان جلسه کمک کرده و نقش اساسی در کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ خواهد داشت.

علاوه بر غربالگری سرطان، کولونوسکوپی به منظور بررسی علائمی نظیر خونریزی مقعدی، تغییر در عادات روده‌ای، کم خونی و درد شکم  نیز توصیه می‌گردد. این علائم می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های التهابی روده یا سایر مشکلات گوارشی باشند. در طول کولونوسکوپی، متخصص مورد نظر می‌تواند نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام دهد یا اقدامات درمانی کوچکی مثل سوزاندن نقاط خونریزی‌دهنده را نیز انجام دهد. 

در نهایت، کولونوسکوپی هم یک ابزار تشخیصی قدرتمند و هم درمانی محسوب می‌شود و اهمیت آن در تشخیص زودهنگام و نجات جان افراد، به‌ویژه برای افراد بالای 50 سال یا با سابقه خانوادگی سرطان، بسیار بالا خواهد بود.

چه کسانی باید کولونوسکوپی انجام دهند؟ 

انجام‌ کولونوسکوپی به عنوان یک روش غربالگری و تشخیصی حیاتی برای گروه‌های خاصی از افراد ضرورت بیشتری خواهد داشت. تشخیص به موقع و زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری‌های جدی تا حد زیادی جلوگیری نماید. در نهایت، شناخت گروه‌های پرخطر که باید تحت کولونوسکوپی قرار گیرند، امری حیاتی است:

افراد بالای 50 سال

متخصصان توصیه می‌نمایند که افراد بدون سابقه خانوادگی یا علائم خاص، از سن 50 سالگی به صورت منظم (در اغلب موارد هر 10 سال یک بار) تحت غربالگری کولونوسکوپی قرار گیرند. تا به شناسایی و برداشتن پولیپ‌ها قبل از سرطانی شدن آن‌‌ها کمک کند.

سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا پولیپ‌های پیش‌سرطانی

در صورتی که یکی از بستگان درجه یک (والدین، خواهر، برادر یا فرزند) به سرطان روده بزرگ مبتلا باشد، خطر ابتلا به این بیماری در شما نیز بالا می‌رود. در این موارد، ممکن است نیاز به شروع کولونوسکوپی از سنین پایین‌تر (معمولاً ده سال قبل از سن تشخیص در بستگان) و با فواصل کوتاه‌تر باشد.

علائم مشکوک گوارشی

در صورت مشاهده علائمی نظیر خونریزی از رکتوم، درد شکم مزمن، کاهش وزن بدون علت، تغییر مداوم در عادات روده‌ای (اسهال یا یبوست بی‌دلیل و طولانی‌مدت)، یا کم‌خونی فقر آهن، انجام کولونوسکوپی به منظور بررسی علت ضروری خواهد بود.

سابقه پولیپ‌های روده بزرگ

در کسانی که پیش از این پولیپ‌هایی در روده بزرگشان شناسایی و برداشته شده است، میبایست به صورت دوره‌ای و بر اساس نوع و تعداد پولیپ‌ها، کولونوسکوپی‌های فالوآپ انجام دهند.

افراد در معرض سندرم‌های ژنتیکی خاص

برخی سندرم‌های ژنتیکی نظیر سندرم لینچ (Lynch Syndrome) یا پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را به شدت افزایش می‌دهند.
در این موارد، کولونوسکوپی از سنین بسیار پایین‌تر (گاهی از نوجوانی) و با فواصل بسیار منظم و کوتاه (حتی سالانه) توصیه می‌گردد.

بیماری‌های التهابی روده (IBD)

افراد مبتلا به کرون (Crohn's disease) یا کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند. این بیماران می‌بایست به صورت منظم،، کولونوسکوپی غربالگری انجام دهند.

آمادگی‌های قبل از انجام کولونوسکوپی

آمادگی کامل روده قبل از کولونوسکوپی برای موفقیت معاینه ضروری خواهد بود. در صورتی که روده پاک نباشد، ممکن است ضایعات مهم از دید پزشک پنهان بمانند.

رژیم غذایی قبل از کولونوسکوپی

• چند روز قبل (3 تا 5 روز): مصرف غذاهای پرفیبر (میوه، حبوبات، سبزیجات خام، غلات کامل) را قطع نمایید.
• روز قبل: رژیم کاملاً مایع و شفاف (آب، چای، آبمیوه بدون پالپ، سوپ آبکی صاف شده، ژله بدون رنگ قرمز/بنفش) داشته باشید و از مصرف غذاهای جامد و سفت خودداری نمایید.

محلول‌های پاک‌کننده روده

• پزشک محلول مخصوصی برای پاکسازی روده تجویز می‌کند (اغلب بر پایه PEG).
  دستورالعمل پزشک را دقیقاً دنبال نمایید؛ به طور معمول در دو نوبت (عصر قبل و صبح روز کولونوسکوپی) مصرف می‌گردد.
• محلول را سرد بنوشید و جهت جلوگیری از تهوع، می‌توانید با نی مصرف نمایید. مایعات شفاف را به میزان زیادی بنوشید.
• آماده باشید که مکرراً به دستشویی بروید و برای جلوگیری از تحریک پوست، از کرم‌های محافظ استفاده نمایید.

داروها و ملاحظات پزشکی

• رقیق‌کننده‌های خون: حتماً پزشک را در جریان بگذارید؛ ممکن است نیاز به قطع یا تنظیم آن‌ها باشد.
• داروهای دیابت: با پزشک خود مشورت نموده تا تنظیمات لازم انجام شود.
• سایر داروها، آلرژی‌ها و بیماری‌های زمینه‌ای: تمام اطلاعات پزشکی خود را به تیم درمانی اطلاع دهید.
   

آشنایی با مراحل انجام کولونوسکوپی

دانستن مراحل انجام کولونوسکوپی به کاهش استرس بیمار کمک چندانی می‌کند. این فرآیند به طور معمول در یک کلینیک یا بیمارستان و تحت نظارت تیم پزشکی متخصص انجام می‌شود:

بیهوشی و آماده‌سازی اولیه

ابتدا شما باید لباس‌های مخصوص جراحی را به تن کنی  و بر ر‌وی یک تخت مخصوص راحت قرار می‌گیرید. سپس یک متخصص بیهوشی یا پرستار مجرب، از راه ورید (معمولاً در بازو)، داروهای آرامبخش (سدیشن) یا بیهوشی سبک را تزریق می‌نماید. 

در نهایت تزریق این دارو تا شما در طول کولونوسکوپی احساس راحتی داشته و اغلب خواب باشید و دردی حس نکنید. در برخی موارد، بسته به شرایط بیمار و پروتکل مرکز، بیهوشی کامل نیز ممکن است استفاده شود. 

ورود کولونوسکوپ و بررسی روده

• آغاز معاینه: پس از ازتزریق و اثرگذاری بیهوشی، متخصص با دقت تمام، کولونوسکوپ (لوله انعطاف‌پذیر با دوربین) را از طریق مقعد وارد روده بزرگ می‌نماید.
• ورود هوا: به منظور باز شدن دیواره‌های روده و دید بهتر، مقادیر بسیار اندکی هوا یا دی‌اکسید کربن (CO2) وارد روده می‌شود. ممکن است این امر منجر به احساس نفخ خفیف در طول یا بعد از کولونوسکوپی شود که با استفاده از CO2 کمتر خواهد بود زیرا سریع‌تر جذب بدن می‌گردد.
• بررسی کامل: پزشک متخصص با حرکت دادن آرام کولونوسکوپ، تمام طول روده بزرگ را تا محل اتصال به روده کوچک (سکوم) بررسی می‌نماید. تصویر روده به صورت زنده روی یک مانیتور به نمایش در می‌آید. پزشک به دنبال هرگونه ناهنجاری مانند پولیپ، زخم، التهاب، خونریزی یا مناطق غیرطبیعی است.

برداشتن پولیپ و نمونه‌برداری

• پولیپ‌برداری (پولیپکتومی): در صورتی که پولیپی مشاهده شود، متخصص شما می‌تواند آن را در همان حین کولونوسکوپی با کمک ابزارهای بسیاری ظریفی که از داخل کولونوسکوپ عبور می‌کنند، بردارد. این کار به طور معمول بدون درد است. پولیپ‌های برداشته شده برای بررسی پاتولوژیک به آزمایشگاه منتقل می‌شوند تا ماهیت آن‌ها (خوش‌خیم یا بدخیم) مشخص گردد.
• نمونه‌برداری (بیوپسی): در صورت مشاهده هرگونه ناحیه مشکوک (نظیر التهاب یا زخم)، پزشک می‌تواند نمونه‌های کوچکی از بافت را برای بیوپسی و بررسی میکروسکوپی بیشتر بردارد. این کار نیز به طور معمول بدون درد خواهد بود.
• پایان فرآیند: پس از بررسی کامل و انجام اقدامات لازم (مانند پولیپ‌برداری یا بیوپسی)، پزشک به آرامی کولونوسکوپ را خارج می‌نماید.

تمامی مراحل مربوط به فرآیند کولونوسکوپی اغلب بین 20 تا 60 دقیقه زمان می‌برد، اما زمان کلی حضور شما در کلینیک در راستای آمادگی و ریکاوری، بیشتر خواهد بود.

مراقبت‌های پس از کولونوسکوپی

پس از اتمام فرآین  کولونوسکوپی، مراقبت‌های بعدی به منظور بهبودی شما ضروری خواهد بود. باید بدانید که پس از اتمام کولونوسکوپی، شما به اتاق ریکاوری منتقل می‌شوید. اثر داروهای آرامبخش یا بیهوشی رفته رفته از بین می‌رود و ممکن است احساس خواب‌آلودگی، سرگیجه یا گیجی داشته باشید.

تیم پرستاری علائم حیاتی شما را پایش نم‌ده و اطمینان حاصل می‌کنند که به طور کامل هوشیار شده‌اید. تا زمانی که اثر بیهوشی از بین نرفته است، رانندگی یا انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز دارند  و خطرناک هستند، ممنوع است. حتماً از یک همراه برای بازگشت به خانه کمک بگیرید.

عوارض جانبی خفیف و کولونوسکوپی

• حالت تهوع خفیف: برخی افراد ممکن است پس از کولونوسکوپی، حالت تهوع خفیفی را تجربه کنند که معمولاً گذراست.
• خستگی: به دلیل اثر بیهوشی، احساس خستگی و بی‌حالی برای یک روز پس از کولونوسکوپی رایج است. استراحت کافی در این زمان توصیه می‌شود.
• نفخ و دل‌پیچه: در راستای ورود هوا یا دی‌اکسید کربن به روده در حیت کولونوسکوپی، احساس دل‌پیچه، نفخ و نیاز به دفع گاز طبیعی خواهد بود. راه رفتن و حرکت کردن می‌تواند به خروج گازها و کاهش این ناراحتی کمک بسزایی نماید.
• خونریزی جزئی مقعدی: مشاهده مقدار اندکی خون به رنگ روشن روشن در مدفوع یا هنگام پاک کردن، به خصوص در صورتی که پولیپ برداشته شده یا بیوپسی انجام شده باشد، طبیعی بوده و این خونریزی معمولاً خودبه‌خود قطع می‌شود.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله از علائم تا درمان پولیپ روده؛ هرآنچه باید بدانید را نیز مطالعه نمایید.

چه زمانی عوارض کولونوسکوپی نگران کننده است؟

اگرچه کولونوسکوپی روشی ایمن است، اما در موارد بسیار نادر، عوارض جدی نیز ممکن است رخ دهد که نیازمند توجه فوری پزشکی هستند:

• تب و لرز: این موارد نشانه‌های احتمالی عفونت هستند.
• مدفوع سیاه و قیری (ملنا): این می‌تواند نشانه‌ای از خونریزی داخلی باشد.
• ضعف یا سرگیجه شدید: می‌تواند ناشی از افت فشار خون یا خونریزی باشد.
• حالت تهوع یا استفراغ شدید و مداوم: خصوصاً در صورتی که همراه با ناتوانی در نوشیدن مایعات باشد.
• درد شدید شکم یا تورم شکم: دردی که با گذشت زمان بدتر می‌شود، یا تورم و سفتی غیرطبیعی در شکم شکل می‌گیرد.
• خونریزی شدید و مداوم: در صورتی که خونریزی مقعدی شدید، مداوم یا همراه با لخته خون مشاهده کردید که متوقف نمی‌شود.

آیا کولونوسکوپی دردناک است؟

یکی از نگرانی‌های اصلی برای بسیاری از مراجعه کنندگان جهت انجام کولونوسکوپی، ترس از دردناک بودن آن است. شایان به ذکر است که در اغلب موارد، کولونوسکوپی به لطف استفاده از داروهای آرامبخش یا بیهوشی، تجربه‌ای بدون درد برای بیمار است.

در حقیقت در حین انجام فرآیند کولونوسکوپی، به طور معمول داروهای آرامبخش (سدیشن) به بیمار تزریق شده که منجر به خواب‌آلودگی و فراموشی بخش زیادی از فرآیند می‌شود. این داروها سطح هوشیاری شما را پایین آورده و احساس راحتی و آرامش را فراهم می‌کنند.

در برخی موارد، به خصوص در مراکز مجهزتر یا برای بیماران خاص، از بیهوشی سبک یا حتی بیهوشی کامل استفاده می‌شود. در این شرایژ، شما در طول کل کولونوسکوپی به طور کامل خواب هستید و هیچ دردی را حس نخواهید کرد.

سخن پایانی

در نهایت، کولونوسکوپی فراتر از یک معاینه پزشکی ساده به شمار می‌رود؛ این روش، ابزاری قدرتمند به منظور حفظ سلامت و نجات جان شماست. با تشخیص درست و زودهنگام پولیپ‌ها و سایر ناهنجاری‌ها، کولونوسکوپی می‌تواند از پیشرفت سرطان روده بزرگ جلوگیری نموده و به شما کمک کند تا زندگی سالم‌تر و طولانی‌تری داشته باشید. 

در آخر، با رعایت دقیق نکات آمادگی ذکر شده در این مقاله و مشورت با پزشک متخصص، می‌توانید این فرآیند حیاتی را با اطمینان و آرامش پشت سر بگذارید. همچنین سرم ویتامین سی مدیلن را نیز ببینید