تفاوت آمپول دگزامتازون و بتامتازون؛ هر آنچه باید بدانید

تفاوت آمپول دگزامتازون و بتامتازون؛ هر آنچه باید بدانید

در حوزه درمان‌ و دارو، به‌ویژه در میان داروهای ضدالتهاب و کورتون‌ها، نام دو داروی پرکاربرد به‌ مراتب شنیده می‌شود؛ دگزامتازون و بتامتازون. در واقع، این دو کورتیکواستروئید در راستای اثربخشی بالا در کنترل طیف وسیعی از بیماری‌های التهابی، حساسیت‌ها، اختلالات خودایمنی و حتی برخی از انواع سرطان‌ها، جایگاه ویژه‌ای در نسخه‌های پزشکی دارند. اما این دو دارو چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ کدام‌یک اثر قوی‌تری نسبت به دیگری دارد؟ کدام یک برای ما مناسب تر است؟

در این مقاله از آقای دارو، به‌صورت دقیق و با نگاهی علمی به مقایسه جامع این دو آمپول پرداخته‌ایم تا با روشن شدن کاربردها و تفاوت‌ها برای هرکدام در موقعیت‌های درمانی مختلف داشته باشید.

فرق بتامتازون و دگزامتازون

هر دو داروی بتامتازون و دگزامتازون در گروه گلوکوکورتیکوئیدها قرار می‌گیرند و با تقلید عملکرد کورتیزول یت هورمون استرس نقش بسیار چشمگیری در درمان التهاب و واکنش‌های ایمنی ایفا می‌کنند. با این وجود، تفاوت‌هایی در ویژگی‌های آن‌ها وجود دارد که انتخاب میان‌شان را برای پزشکان به چالشی جدی تبدیل می‌نماید.

• بررسی ویژگی‌های مهم

بتامتازون و دگزامتازون شباهت‌های قابل‌توجهی از نظر ساختار مولکولی به یکدیگر دارند. با این وجود، تفاوت کوچکی در نحوه قرارگیری یکی از زنجیره‌های جانبی آن‌ها وجود دارد.
همین تفاوت‌های کوچک در ساختار فضایی می‌تواند بر شیوه متابولیسم، میزان اثربخشی و دوام اثر این داروها در بدن اثر بگذارد.

• مدت زمان اثرگذاری

دگزامتازون بین 36 تا 72 ساعت در بدن فعال باقی می‌ماند. بتامتازون زمان ماندگاری آن بین 36 تا 54 ساعت گزارش شده است. شایان به ذکر است که در درمان‌های بلندمدت، همین تفاوت‌های کوچک در نیمه‌عمر ممکن است در چگونگی انتخاب دارو توسط پزشک نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.

• مقایسه اثر ضد التهابی

از لحاظ اثر مهارکنندگی التهاب، این دو دارو عملکرد بسیار نزدیکی به یکدیگر دارند. هردوی آن‌ها نسبت به هیدروکورتیزون، حدود 25 تا 30 برابر توانایی مهار التهاب بیشتری نشان می‌دهند. برخی بررسی‌ها و تحقیقات حاکی از آن است که بتامتازون ممکن است مدت زمان بیشتری در بدن باقی بماند، هرچند این تفاوت بسیار جزئی است.

تفاوت آمپول دگزامتازون و بتامتازون در کاربرد بالینی

• کاربرد در موارد حساسیت شدید

در شرایطی که بدن با واکنش آلرژیک بسیار شدید یا شوک آنافیلاکتیک مواجه می‌گردد ، دگزامتازون به‌عنوان یکی از گزینه‌های درمانی نتیجه بخش شناخته می‌شود. هرچند بتامتازون نیز توانایی مقابله با چنین وضعیت‌هایی را دارد، اما در اغلب موارد در موقعیت‌هایی استفاده شده که التهاب حالت پایدارتر و طولانی‌تری به خود گرفته باشد.

• اثرگذاری در درمان التهاب‌های شدید مانند کووید 19

در دوران شیوع ویروس کرونا، دگزامتازون در درمان موارد بسیار شدید التهابی ریه‌ نقش بسیار چشمگیری ایفا نمود. مطالعات نشان دادند که این دارو توانسته احتمال مرگ در بیماران بستری را کم کند و به بهبود وضعیت تنفسی آن‌ها کمک نماید.

• نقش در دوران بارداری

زمانی که احتمال زایمان پیش از موعد وجود دارد، بتامتازون به‌عنوان دارویی کارامد جهت تسریع بلوغ ریه‌های جنین تجویز می‌شود. در مواردی مشابه، ممکن است دگزامتازون نیز مدنظر قرار گیرد، اما در برخی منابع اشاره شده که بتامتازون در راستای پخش بهتر در بافت‌های جنینی ترجیح داده می‌شود.

مقایسه قدرت بتامتازون و دگزامتازون

قدرت درمانی و اثربخشی این دو دارو در شرایط بالینی گوناگون به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد:

بتامتازون و دگزامتازون در چه اشکالی تولید می‌شوند؟ 

هر دو از این داروها در فرم‌های دارویی گوناگونی تولید شده‌اند تا متناسب با نیازهای درمانی مختلف مورد استفاده قرار گیرند. دگزامتازون به‌صورت آمپول تزریقی، قرص خوراکی، قطره، شربت و نیز به شکل پماد پوستی در دسترس است. بتامتازون نیز در قالب‌هایی همچون آمپول، قرص، لوسیون، کرم‌های پوستی، شیاف مقعدی و اسپری مخصوص بینی عرضه می‌شود.

شایان به ذکر است که آمپول‌های این دو دارو با دوزهای متنوعی مانند 4 یا 8 میلی‌گرم تولید می‌شوند و انتخاب دوز وابسته به شرایط بالینی و شدت مشکل بیمار بر عهده پزشک متخصص است.

عوارض احتمالی بتامتازون و دگزامتازون

مصرف گلوکوکورتیکوئیدهایی اعم از بتامتازون و دگزامتازون می‌تواند با طیفی از عوارض همراه باشد که در بسیاری از موارد مشابه هستند. از آن‌جمله می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• افزایش سطح گلوکز خون: هر دو دارو ممکن است با بالا رفتن قند خون همراه شوند، به‌ویژه در افرادی که زمینه ابتلا به دیابت دارند.
• کاهش توان دفاعی بدن: استفاده طولانی‌مدت از این داروها ممکن است سیستم ایمنی را تضعیف کرده و فرد را در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر کند.
• اختلال در الگوی خواب: مصرف این داروها ممکن است منجر به بی‌خوابی یا خواب منقطع شود، به‌خصوص اگر در ساعات پایانی روز استفاده شوند.
• تغییرات روانی و خلقی: نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری، یا حتی احساس بی‌قراری از جمله عوارض روانی این داروها هستند.
• افزایش اشتها و تمایل به خوردن بیشتر: تغییرات متابولیکی ناشی از مصرف گلوکوکورتیکوئیدها معمولاً موجب پرخوری و در نتیجه افزایش وزن می‌شود.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله علت گزگز دست و پا: بررسی علل، درمان‌ها و راهکارهای پیشگیری را نیز مطالعه نمایید.

تفاوت‌ها در بروز عوارض احتمالی

برخی افراد گزارش کرده‌اند که پس از مصرف بتامتازون، شدت اختلالات خواب در مقایسه با دگزامتازون بسیار کمتر بوده است. این امر می‌تواند در انتخاب دارو برای افرادی که پیش‌زمینه بی‌خوابی دارند، اهمیت پیدا نماید. از سوی دیگر، در تعدادی از بیماران دیده شده که دگزامتازون منجر به ایجاد احساس تنش، اضطراب و بی‌قراری روانی بیشتری می‌گردد.

البته شدت و نوع این عوارض بسته به دوز مصرفی، مدت درمان و ویژگی‌های فردی بیمار متفاوت خواهد بود، بنابراین تصمیم‌گیری در مورد انتخاب دارو باید با درنظر گرفتن تمامی این فاکتورها توسط پزشک انجام گیرد.

بررسی تداخلات دارویی بتامتازون و دگزامتازون

دگزامتازون و بتامتازون هر دو می‌توانند با گروهی از داروهای رایج دچار تداخل اثر شوند، که در صورت نادیده گرفتن، ممکن است عوارض ناخواسته‌ای ایجاد شود یا اثربخشی درمان را کاهش دهد. از داروهایی که مصرف همزمان آن‌ها با این کورتیکواستروئیدها نیازمند احتیاط است، می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین: استفاده هم‌زمان می‌تواند خطر خونریزی یا کاهش اثربخشی ضدانعقاد را به همراه داشته باشد.
• داروهای ضدصرع: گلوکوکورتیکوئیدها ممکن است غلظت خونی داروهای ضدتشنج را تغییر داده یا عملکرد آن‌ها را تحت‌ تاثیر قرار دهند.
• داروهای کنترل قند خون: مصرف همزمان ممکن است منجر به نوسان در سطح گلوکز شده و تنظیم دیابت را با مشکل مواجه نماید.
• برخی داروهای ضدافسردگی: این تداخل می‌تواند عوارض روانی یا قلبی را تشدید نماید.

به بیماران توصیه می‌شود پیش از آغاز مصرف هر یک از این داروها، به‌ویژه در صورتی که به‌طور منظم از داروهای دیگر استفاده می‌کنند، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنند. آگاهی از فهرست کامل داروهای مصرفی می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری نماید.

نکات کلیدی درباره بتامتازون و دگزامتازون

اگرچه دگزامتازون و بتامتازون هر دو در زمره داروهای پرقدرت ضدالتهابی قرار می‌گیرند، اما اختلافات جزئی میان آن‌ها وجود دارد که در شرایط بالینی خاص می‌تواند بر انتخاب دارو اثراتی داشته باشد.

به هیچ‌وجه نباید این داروها را بدون تجویز متخصص استفاده نمود؛ چرا که مصرف نادرست آن‌ها ممکن است به بروز مشکلاتی مانند تضعیف عملکرد ایمنی بدن، اختلالات هورمونی و آسیب‌های گوارشی منجر شود.

سخن پایانی

در نهایت، همانطور که در این مقاله گفته شد، از نظر قدرت مهار التهاب، دگزامتازون و بتامتازون تقریباً در یک سطح قرار داشته‌اند و تفاوت اندکی از این نظر مشاهده نمی‌شود. با این وجود، فاکتورهای دیگری وجود دارند که می‌توانند در تصمیم‌گیری درمانی نقش اساسی ایفا کنند. برای مثال، اختلاف در نیمه‌عمر دارویی ممکن است بر انتخاب متخصص مورد نظر در شرایط حاد یا مزمن تأثیر بگذارد؛ دارویی با اثر طولانی‌تر می‌تواند برای برخی بیماران راحت‌تر باشد.

در شرایط خاصی همچون بارداری، جزئیات فارماکوکینتیکی و قابلیت عبور از جفت به‌درستی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند؛ در این راستا، بتامتازون به طور معمول گزینه‌ ارجح در تسریع بلوغ ریه جنین است. از سوی دیگر، برخی بیماران نسبت به یکی از این داروها واکنش متفاوتی نشان خواهد داد، 

در اخر، این پزشک متخصص است که با در نظر گرفتن تمامی سوابق پزشکی، نوع بیماری، حساسیت‌های دارویی احتمالی و دیگر داروهای هم‌زمان و هدف از درمان تشخیص می‌دهد که کدام دارو مناسب‌تر خواهد بود. همچنین کپسول فارموژل باریویتال را نیز ببینید.

سوالات رایج درباره تفاوت آمپول دگزامتازون و بتامتازون

برای التهاب مفاصل، کدام دارو گزینه مناسب‌تری است؟

در کنترل ورم و التهاب مفصلی، هر دو دارو عملکرد قابل قبولی از خود نشان می‌دهند، ولی در برخی دستورالعمل‌های درمانی، بتامتازون به دلیل پایداری اثر طولانی‌تر، ارجحیت پیدا می‌نماید.

آیا امکان جایگزینی بتامتازون با دگزامتازون وجود دارد؟

در برخی سناریوهای درمانی، متخصص ممکن است دگزامتازون را به‌عنوان جایگزین بتامتازون در نظر بگیرد، اما این تصمیم همواره به‌سادگی ممکن نیست. انتخاب نهایی وابسته به نوع بیماری، وضعیت جسمانی بیمار و مدت‌زمان مورد انتظار برای اثربخشی دارو است.

در بیماری‌های تنفسی مانند حمله آسم، کدام دارو عملکرد بهتری دارد؟

در مواردی اعم از تنگی نفس حاد یا حملات آسم، دگزامتازون اغلب به‌عنوان داروی انتخابی مطرح می‌شود، زیرا در چنین شرایطی سرعت اثر و دسترسی بالا بسیار حائز اهمیت است.