قارچ سیاه در بیماران دیابتی؛ مهم‌ترین علائم، خطرات و راه‌های پیشگیری

افزایش قارچ سیاه در بیماران دیابتی

قارچ سیاه در بیماران دیابتی یک زنگ هشدتر جدی است که نباید آن را نادیده گرفت. آیا می‌دانستید نوسانات قند خون شما می‌تواند دروازه‌ای به سوی یک عفونت خطرناک باز کند؟ در دنیای پزشکی، برخی بیماری‌ها مانند چراغ سبزی جهت ورود سایر عوامل بیماری‌زا عمل می‌کنند. دیابت، 

به‌ویژه نوع کنترل‌نشده آن، دقیقا چنین نقشی دارد. این وضعیت متابولیک، بدن را در مقابل مهاجمان میکروسکوپی آسیب‌پذیر می‌سازد. یکی از این مهاجمان کمتر شناخته‌شده اما بسیار خطرناک، عامل ایجادکننده بیماری موکورمایکوزیس یا همان قارچ سیاه است. 

این مقاله از مجله آقای دارو  کمک می‌کند تا بفهمیم چرا این چالش جدی، یعنی قارچ سیاه در بیماران دیابتی، در حال افزایش است و چگونه می‌توان با آگاهی، سپری دفاعی در برابر آن ساخت. درک ارتباط میان دیابت و قارچ سیاه در دیابتی‌ها نخستین و حیاتی‌ترین قدم جهت حفظ سلامتی شماست.

موکورمایکوزیس چیست؟ 

پیش از هر چیز، باید بدانیم که قارچ‌های عامل موکورمایکوزیس (از دسته Mucorales) در همه جای محیط ما وجود دارند؛ در خاک، گیاهان، کودهای حیوانی و میوه‌ها و سبزیجات در حال پوسیدگی. یک فرد با سیستم ایمنی سالم روزانه با اسپورهای این قارچ‌ها در تماس است بدون آنکه دچار مشکل شود. سیستم دفاعی بدن به سادگی آن‌ها را از بین می‌برد.

مشکل زمانی نمایان می‌شود که این سیستم دفاعی، به دلایلی همچون دیابت کنترل‌نشده، ضعیف شده باشد. در این حالت، قارچ فرصت پیدا می‌کند تا در بدن مستقر شود، رشد کند و بافت‌ها را تخریب نماید. این عفونت تهاجمی، اغلب از سینوس‌ها یا ریه‌ها آغاز شده و می‌تواند به سرعت به چشم‌ها، مغز و سایر ارگان‌ها گسترش یابد. در این راستا، تشخیص و اقدام سریع در برابر آن نقشی حیاتی دارد.

چرا دیابت زمینه‌ساز اصلی ابتلا به قارچ سیاه است؟

شاید بپرسید چرا نام دیابت این‌قدر با قارچ سیاه گره خورده است. پاسخ در سه عامل کلیدی نهفته است که دیابت کنترل‌نشده ایجاد می‌کند:

• قند خون بالا (هایپرگلیسمی): قند، منبع تغذیه اصلی قارچ‌ها محسوب می‌شود. خون سرشار از قند، یک محیط کشت ایده‌آل جهت تکثیر سریع قارچ موکور فراهم می‌سازد.
• اسیدی شدن خون (کتواسیدوز دیابتی - DKA): در دیابت شدید و کنترل‌نشده، بدن به جای قند از چربی‌ها به عنوان سوخت استفاده می‌کند که نتیجه آن تولید کتون‌ها و اسیدی شدن خون است. قارچ سیاه در محیط اسیدی به بهترین شکل رشد می‌کند. این شرایط متابولیک، محیطی ایده‌آل جهت رشد قارچ سیاه در بیماران دیابتی فراهم می‌سازذ.
• ضعف سیستم ایمنی: قند خون بالا عملکرد گلبول‌های سفید، یعنی سربازان دفاعی بدن را مختل می‌نماید. آن‌ها توانایی خود را جهت شناسایی و نابودی عوامل مهاجم مانند اسپورهای قارچ از دست می‌دهند.

در جدول زیر، عوامل خطری که احتمال ابتلا به این عفونت را در افراد دیابتی افزایش می‌دهند، بررسی شده‌اند.

علائم هشداردهنده قارچ سیاه 

تشخیص به موقع موکورمایکوزیس، کلید درمان موفقیت‌آمیز آن است. علائم بسته به اینکه عفونت کدام بخش از بدن را درگیر نموده، متفاوت است. شایع‌ترین نوع آن، فرم رینوسربرال (سینوسی-مغزی) است.

• سردرد شدید
• تورم یک‌طرفه صورت
• احساس بی‌حسی در صورت
• ترشحات خونی یا تیره از بینی
• گرفتگی یا احتقان بینی یک‌طرفه
• درد در ناحیه صورت، به‌ویژه در استخوان گونه

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله سیر قویترین پایین اورنده قند خون را نیز مطالعه نمایید.

نشانه‌های چشمی

• تاری دید یا دوبینی
• درد شدید در چشم
• از دست دادن بینایی
• افتادگی پلک (پتوز)
• بیرون‌زدگی چشم (پروپتوز)

نشانه‌های پوستی و اهمیت تشخیص زودهنگام

در برخی موارد، همچنین قارچ می‌تواند پوست را نیز درگیر کند. این حالت ممکن است به صورت یک لکه تیره، تاول یا زخمی که به سرعت سیاه‌رنگ می‌شود، بروز نماید. مرکز این ضایعه پوستی در اغلب موارد سیاه و نکروتیک (بافت مرده) به نظر می‌رسد. تشخیص زودهنگام این علائم پوستی مرتبط با قارچ سیاه در بیماران دیابتی می‌تواند از پیشرفت عفونت و درگیری بافت‌های عمیق‌تر جلوگیری کند. هرگونه تغییر رنگ غیرعادی در پوست، به‌ویژه در ناحیه صورت یا محل تزریق انسولین، باید سریعا به پزشک گزارش شود.

ارتباط قند خون، ایمنی و محیط

 به منظور درک بهتر، ابتلا به قارچ سیاه را مثل شکل‌گیری یک مثلث خطرناک در نظر بگیرید. این بیماری تنها زمانی رخ می‌دهد که هر سه ضلع این مثلث همزمان وجود داشته باشند:

• قند خون بالا: بدون منبع انرژی، هیچ موجودی قادر به رشد نیست. قند خون کنترل‌نشده در بیماران دیابتی، سوخت موشکی جهت تکثیر انفجاری قارچ را فراهم می‌سازد. این نخستین و مهم‌ترین ضلع مثلث به شمار می‌رود.
• سیستم ایمنی ضعیف:  در حالت عادی، سیستم ایمنی مانند یک نگهبان هوشیار، هرگونه اسپور قارچی را پیش از ایجاد مشکل، از بین می‌برد. دیابت کنترل‌نشده، کتواسیدوز، یا مصرف داروهایی مانند کورتون، این نگهبان را تضعیف نموده یا به خواب می‌برد.
• محیط آلوده:اسپورهای قارچ موکور در محیط اطراف ما حضور دارند. این ضلع از مثلث تقریباً همیشه وجود دارد. تماس با گرد و غبار ساختمانی، خاک باغچه یا هوای مرطوب، می‌تواند فرد را در معرض این اسپورها قرار دهد. برای خرید ویتامین د3 یوروویتال 1000 واحدی کلیک کنید.

راهکار‌های پیشگیری از دیابت

بهترین راه مقابله با قارچ سیاه در دیابتی‌ها، پیشگیری است که با رعایت چند اصل کلیدی، می‌توان ریسک ابتلا را به شدت کاهش داد. تمرکز اصلی باید روی مدیریت بیماری زمینه‌ای، یعنی دیابت، باشد.

• کنترل دقیق قند خون: این مهم‌ترین قدم است. سطح قند خون خود را به طور منظم چک کنید و آن را در محدوده هدف تعیین‌شده توسط پزشک نگه دارید.
• پایش کتون‌ها: در صورت بالا بودن قند خون (بالاتر از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، ادرار یا خون خود را از نظر وجود کتون بررسی نمایید.
• مصرف درست داروها: از مصرف خودسرانه استروئیدها (کورتون) جدا خودداری کنید. این داروها فقط باید با تجویز و تحت نظارت دقیق پزشک مصرف شوند.
• مراقبت از زخم‌ها: هرگونه بریدگی، سوختگی یا زخم پوستی را به سرعت با آب و صابون تمیز کرده و پانسمان کنید.
• بهداشت فردی: دست‌های خود را به طور مرتب بشویید، به‌ویژه پس از تماس با خاک یا گیاهان.
• استفاده از ماسک: هنگام کار در محیط‌های پر گرد و غبار مانند باغ، مزارع یا سایت‌های ساختمانی، از ماسک‌های باکیفیت (مانند N95) استفاده کنید.

جدول زیر یک برنامه عملیاتی ساده جهت پیشگیری روزانه ارائه می‌دهد.

سخن پایانی

قارچ سیاه در بیماران دیابتی یک تهدید واقعی است، اما نباید موجب ترس شود. این عارضه یک پیام روشن دارد: مدیریت دیابت بیش از هر زمان دیگری بسیار حائز اهمیت است. داشتن اطلاعات کافی از علائم و اقدام فوری در صورت مشاهده هر نشانه مشکوک، می‌تواند تفاوت میان یک درمان موفق و یک تراژدی را رقم بزند. برای خرید قرص هیر بیوتی یوروویتال کلیک کنید.

سوالات متداول قارچ سیاه در بیماران دیابتی

1. آیا قارچ سیاه از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند؟ 

خیر، موکورمایکوزیس یک بیماری واگیردار نیست و از طریق تماس با فرد بیمار یا تنفس در نزدیکی او منتقل نمی‌شود. عفونت تنها از طریق تماس مستقیم با اسپورهای قارچ در محیط رخ می‌دهد.

2. آیا هر فرد دیابتی در معرض خطر ابتلا به قارچ سیاه است؟ 

خیر، خطر اصلی متوجه افرادی است که دیابت آن‌ها کنترل‌نشده است، به‌ویژه کسانی که دچار کتواسیدوز دیابتی (DKA) می‌شوند یا به دلایل دیگر (مانند مصرف کورتون) سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

3. درمان قارچ سیاه چگونه است؟ 

درمان اغلب شامل ترکیبی از داروهای ضدقارچی قوی وریدی (مانند آمفوتریسین B) و در بسیاری از موارد، جراحی جهت برداشتن بافت‌های آلوده و مرده است. کنترل سریع بیماری زمینه‌ای (دیابت) نیز بخش حیاتی درمان است.

4. آیا قارچ سیاه فقط در بیماران دیابتی دیده می‌شود؟ 

خیر، هرچند دیابت شایع‌ترین عامل زمینه‌ساز است، اما افراد دیگری با سیستم ایمنی ضعیف نیز در معرض خطر هستند، مانند بیماران سرطانی تحت شیمی‌درمانی، افرادی که پیوند عضو داشته‌اند و مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت استروئیدها.

منبع: NIH