بیماری مزمن کلیه (CKD)؛ علائم پنهان، مراحل و درمان + رژیم غذایی

بیماری مزمن کلیه چیست؟ 

بیماری مزمن کلیه (CKD) وضعیتی است که در آن کلیه‌ها به مرور زمان توانایی خود را جهت فیلتر نمودن مواد زائد و مایعات اضافی از خون از دست می‌دهند، که اگر نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) برای بیش از سه ماه کمتر از 60 باشد، تشخیص قطعی می‌گردد. 

 این عارضه در مراحل ابتدایی هیچ دردی ندارد و اغلب ناشی از دیابت کنترل نشده یا فشار خون بالا است که در صورتی که نادیده گرفته شود، به نارسایی کامل کلیه (ESRD) منجر شده و نیاز به دیالیز یا پیوند را اجتناب‌ناپذیر می‌کند؛ اما باید بدانید که با تشخیص زودهنگام و اصلاح سبک زندگی، پیشرفت آن کاملا قابل کنترل است.

علائم پنهان و آشکار نارسایی کلیه

در مراحل اولیه (1 تا 3)، بیماری اغلب بدون علامت است یا علائم بسیار جزئی مثل خستگی دارد. اما با پیشرفت بیماری، تورم در پاها، تغییر در ادرار، تنگی نفس و خارش پوست ظاهر می‌شود. کلیه‌ها می‌توانند حتی با نیمی از ظرفیت خود کار کنند بدون اینکه شما متوجه چیزی شوید. اما وقتی تجمع سموم در خون از حد بگذرد، بدن علائم را نشان می‌دهد. این علائم را نباید با خستگی روزمره اشتباه گرفت:

• تغییرات در دفع ادرار: شاید اولین زنگ خطر باشد. تکرر ادرار در شب، ادرار کفی (نشانه وجود پروتئین) یا ادرار تیره و خونی، پیام‌هایی مستقیم از کلیه‌های شما هستند.
• ادم یا تورم: وقتی کلیه نتواند سدیم اضافی را دفع کند، مایعات در بافت‌ها حبس می‌شوند. ورم دور چشم‌ها در صبح و ورم قوزک پا در غروب، نشانگر احتباس مایعات است.
• خستگی شدید و کم‌خونی: کلیه سالم هورمونی به نام اریتروپویتین می‌سازد که به بدن می‌گوید گلبول قرمز بسازد. در CKD، سطح این هورمون افت کرده و اکسیژن‌رسانی به مغز و عضلات کاهش می‌یابد که نتیجه‌اش خستگی مفرط است.
• طعم فلزی در دهان: بالا رفتن اوره در خون (اورمی) باعث می‌شود طعم غذاها تغییر کند و دهان بوی آمونیاک بگیرد. این موضوع موجب کاهش اشتها و بیزاری از گوشت می‌شود.
• خارش مداوم پوست: این یک خارش معمولی نیست. زمانی که تعادل کلسیم و فسفر در خون به هم می‌خورد، رسوبات در پوست ایجاد شده و خارشی عمیق و آزاردهنده ایجاد می‌کنند.

این مقاله را از دست ندهید: علائم عفونت کلیه + روش‌های فوری درمان و پیشگیری از عوارض جدی

آشنایی با مراحل بیماری کلیوی (بر اساس GFR)

پزشکان شدت بیماری را بر اساس عدد GFR دسته‌بندی می‌نمایند. هر چه عدد بالاتر باشد، عملکرد کلیه بهتر خواهد بود. دانستن این عدد سرنوشت درمان شما را تعیین می‌سازد.

چرا کلیه‌ها بیمار می‌شوند؟

دو عامل اصلی، دیابت نوع 2 و فشار خون بالا هستند که مسئول دو سوم موارد CKD محسوب می‌شوند. سایر دلایل شامل بیماری‌های ژنتیکی، عفونت‌ها و مصرف طولانی‌مدت برخی داروهاست. 

• دیابت (قند خون بالا): قند اضافی در خون به رگ‌های خونی ریز در نفرون‌های کلیه آسیب می‌زند. به مرور زمان، این رگ‌ها ضخیم و مسدود می‌شوند و کلیه چروکیده می‌شود.
• فشار خون بالا (Hypertension): فشار خون بالا هم علت است و هم معلول. کلیه آسیب‌دیده هورمونی ترشح می‌کند که فشار خون را بالا می‌برد و فشار بالا متقابلاً به کلیه آسیب بیشتری می‌زند؛ یک چرخه معیوب و خطرناک.
• بیماری پلی‌کیستیک کلیه: یک اختلال ژنتیکی است که در آن کیست‌های متعدد جای بافت سالم کلیه را می‌گیرند.
• مسکن‌ها و سموم: مصرف طولانی مدت NSAIDها (مثل ایبوپروفن و ناپروکسن) جریان خون به کلیه را قطع می‌کند و باعث نکروز بافتی می‌شود. برای خرید قرص دی ویت اکتیو هلث اید کلیک کنید.

تشخیص دقیق بیماری کلیوی چگونه است؟

تشخیص با دو آزمایش ساده خون و ادرار شروع می‌شود؛ اندازه‌گیری کراتینین سرم برای محاسبه GFR و بررسی وجود آلبومین (پروتئین) در ادرار. تشخیص زودهنگام تنها راه نجات است. پزشک شما این موارد را بررسی می‌کند:

• آزمایش کراتینین خون: کراتینین یک ماده زائد ناشی از سوخت‌وساز عضلات است. کلیه سالم آن را دفع می‌کند. اگر سطح آن در خون بالا باشد، یعنی فیلتراسیون کلیه مختل شده است.
• نسبت آلبومین به کراتینین ادرار (ACR): وجود آلبومین در ادرار نشانه نشت فیلترهای کلیوی است. حتی مقادیر کم (میکروآلبومینوری) نشانه آسیب اولیه است.
• سونوگرافی و بیوپسی: سونوگرافی اندازه و ساختار کلیه را نشان می‌دهد (کلیه‌های مزمن اغلب کوچک می‌شوند). در موارد پیچیده، نمونه‌برداری (بیوپسی) نوع دقیق آسیب بافتی را مشخص می‌کند.

اصول طلایی و خواص رژیم محافظت از کلیه

 تغذیه در CKD یکی از عوامل بسیار مهم است. هدف اصلی کاهش بار کاری کلیه با محدود کردن سدیم، پتاسیم و فسفر و تنظیم دقیق پروتئین مصرفی است.

خواص و بایدها

• تنظیم دقیق مایعات دریافتی بر اساس میزان ادرار روزانه
• محدودسازی شدید سدیم به کمتر از 2300 میلی‌گرم در روز
• جایگزینی پروتئین‌های حیوانی سنگین با پروتئین‌های گیاهی یا سفید
• مصرف منابع ویتامین‌های محلول در آب (گروه B و C) با تجویز پزشک
• استفاده از چربی‌های سالم غیر اشباع (روغن زیتون) برای تأمین انرژی
• کنترل دقیق ورودی پتاسیم (پرهیز از موز، سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی در مراحل پیشرفته)
• کاهش مصرف فسفر (حذف لبنیات پرچرب، نوشابه‌های مشکی و غذاهای فرآوری شده)

درمان و مدیریت بیماری به روش‌های جدید 

 درمان قطعی برای CKD وجود ندارد (مگر پیوند)، اما داروها می‌توانند پیشرفت آن را متوقف سازند. داروهای جدید مهارکننده SGLT2 و آنتاگونیست‌های گیرنده مینرالوکورتیکوئید غیر استروئیدی انقلابی در درمان ایجاد کرده‌اند.

• مدیریت فشار خون: استفاده از داروهای خانواده ACE inhibitors یا ARBs (مانند لوزارتان یا انالاپریل) نه تنها فشار خون را کم می‌کنند، بلکه به طور مستقیم از دفع پروتئین جلوگیری نموده و از نفرون‌ها محافظت می‌کنند.
• کنترل قند خون: داروهای جدید دسته SGLT2 (مثل امپاگلیفلوزین) که در اصل برای دیابت بودند، نشان داده‌اند که به طرز شگفت‌انگیزی نارسایی کلیه و قلب را به تاخیر می‌اندازند، حتی در افراد غیر دیابتی.
• درمان کم‌خونی و پوکی استخوان: تزریق اریتروپویتین مصنوعی برای خون‌سازی و مصرف بایندرهای فسفات برای جلوگیری از برداشت کلسیم از استخوان‌ها ضروری است.

آمادگی برای جایگزینی کلیه (RRT)

• همودیالیز: تصفیه خون توسط دستگاه (3 بار در هفته).
• دیالیز صفاقی: تصفیه خون داخل شکم بیمار (قابل انجام در منزل).
• پیوند کلیه: بهترین روش درمانی که کیفیت زندگی را به حالت عادی برمی‌گرداند. امروزه پیوند پیشگیرانه (قبل از شروع دیالیز) توصیه می‌شود. برای خرید سنگ شکن گیاهی سولوستون دینه کلیک کنید.

سخن پایانی

در نهایت، تشخیص بیماری مزمن کلیه به به درمان بهتر کمک می‌کند. علم پزشکی در سال‌های اخیر، به‌ویژه با وجود داروهای محافظتی جدید، چشم‌انداز این بیماری را کاملا دستوش تغییر کرده است. کنترل مداوم کراتینین، پایبندی به رژیم غذایی و مصرف منظم داروها به روند بهبود بیماری کمک می‌کند. 

سوالات متداول

آیا نوشیدن آب زیاد بیماری کلیه را درمان می‌کند؟ 

خیر، برخلاف باور غلط، در مراحل پیشرفته CKD، کلیه قادر به دفع آب اضافی نیست و نوشیدن آب زیاد منجر به تورم خطرناک و فشار به قلب می‌شود. میزان آب باید توسط پزشک تعیین شود.

آیا بیماری مزمن کلیه موروثی است؟ 

همه انواع آن خیر، اما بیماری کلیه پلی‌کیستیک (PKD) و برخی نفروپاتی‌ها جنبه ارثی قوی دارند. در صورتی که سابقه خانوادگی دارید، غربالگری الزامی است.

چقدر طول می‌کشد تا به دیالیز برسیم؟ 

این موضوع کاملا به رعایت شما بستگی دارد. بسیاری از بیماران با کنترل فشار خون و رژیم غذایی، هرگز به مرحله دیالیز نمی‌رسند یا آن را 10 تا 20 سال به تعویق می‌اندازند.

آیا می‌توان با داشتن CKD ورزش کرد؟ 

بله، ورزش ملایم و هوازی برای کنترل وزن و فشار خون مهم است، اما باید از ورزش‌های سنگین که باعث تخریب عضله و افزایش کراتینین می‌شوند، پرهیز کنید.

منبع: nhs.uk