سندرو پای بیقرار و ام اس: همه چیز درباره علائم مشترک و گزینه‌های درمانی

سندرو پای بیقرار و ام اس: همه چیز درباره علائم مشترک و گزینه‌های درمانی

آیا از وجود بی‌قراری در پاهای خود رنج می‌برید و نگران ارتباط آن با ام اس هستید؟ در این مقاله از مجله آقای دارو، به بررسی ارتباط سندرم پای بیقرار و ام اس خواهیم پرداخت و راهکارهایی جهت درک بهتر و مدیریت این وضعیت ارائه می‌دهیم. 

سندرم پای بیقرار (Restless Legs Syndrome - RLS) یک اختلال عصبی شایع محسوب می‌شود که با تمایل غیرقابل کنترل به حرکت دادن پاها، به طور معمول با احساسات ناخوشایند همراه است. این علائم در اکثر موارد در هنگام استراحت یا بی‌فعالیتی، به ویژه در شب، تشدید شده و فرد به اختلال در خواب خود مبتلا می‌شود.

از سوی دیگر، مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis - MS) یا همان ام اس یک بیماری مزمن و پیشرونده سیستم عصبی مرکزی است. ارتباط سندرم پای بیقرار و ام اس در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است و مطالعات حاکی از آن است که شیوع سندرم پای بیقرار در افراد مبتلا به ام اس به طور قابل توجهی بالاتر از جمعیت عمومی است. 

سندرم پای بیقرار (RLS) چیست و چه ارتباطی با ام اس (MS) دارد؟

سندرم پای بیقرار به عنوان یک اختلال عصبی مزمن  با میل شدید و غیرقابل کنترل به حرکت دادن پاها، اغلب همراه با احساسات ناخوشایند مثل گزگز  مورمور شدن، سوزش یا درد، مشخص می‌شود. این علائم به طور معمول در زمان استراحت، به ویژه در شب، ظاهر یا تشدید شده و می‌توانند به طور جدی کیفیت خواب را مختل نمایند. بسیاری از افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار به منظور یافتن تسکین، نیاز به حرکت دادن یا مالش پاها دارند. 

این علائم ممکن است در شدت و تناوب متفاوت با یکدیگر باشند، از خفیف و گاه به گاه تا شدید و هر شب. در حالی که علت دقیق سندرم پای بیقرار همواره معین و مشخص نیست؛ اختلالات دوپامینرژیک، کمبود آهن و برخی بیماری‌های مزمن می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.

از سوی دیگر، ام اس یک بیماری التهابی و دژنراتیو سیستم عصبی مرکزی محسوب می‌شود که در آن سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین (پوشش محافظ اطراف فیبرهای عصبی) حمله می‌کند. در نهایت، این آسیب منجر به اختلال در انتقال پیام‌های عصبی بین مغز و سایر نقاط بدن می‌گردد. نشانه‌های بیماری ام اس بسیار متفاوت بوده و می‌توانند شامل خستگی، ضعف، بی‌حسی، تعادل و هماهنگی، مشکلات بینایی، اسپاسم عضلانی و مشکلات ادراری باشند. 

ام اس می‌تواند به صورت اشکال مختلفی مثل عودکننده-فروکش‌کننده (Relapsing-Remitting MS - RRMS)، پیشرونده اولیه (Primary Progressive MS - PPMS) و پیشرونده ثانویه (Secondary Progressive MS - SPMS) بروز نماید.

آیا سندرم پای بیقرار می‌تواند نشانه اولیه ام اس باشد؟

 سندرم پای بیقرار یک بیماری مستقل محسوب می‌شود و در بسیاری از افراد بدون هیچ بیماری زمینه‌ای رخ می‌دهد؛ تحقیقات انجا‌م شده حاکی از آن است که در برخی موارد، می‌تواند به عنوان یک علامت و نشانه اولیه یا همراه با تشخیص ام اس ظاهر شود.

سندرم پای بیقرار در حدود یک سوم بیماران ام اس مشاهده و تایید شده و در برخی موارد، علائم سندرم پای بیقرار ممکن است حتی پیش از بروز سایر علائم کلاسیک ام اس (مثل ضعف، مشکلات بینایی یا بی‌حسی شدید) شروع شوند. این موضوع به این معنی نیست که هر کسی که سندرم پای بیقرار دارد، به ام اس مبتلا خواهد شد؛ بلکه نشان می‌دهد که در جمعیت افراد مبتلا به ام اس، شیوع سندرم پای بیقرار بالاتر است.

علت اصلی این همپوشانی ممکن است به مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیک مشترک بازگردد. در حقیقت، آسیب به غلاف میلین و فیبرهای عصبی در مغز و نخاع، به ویژه در مناطقی که در کنترل حرکت و حس نقش دارند، می‌تواند هم در ام اس و هم در سندرم پای بیقرار دخیل باشد. اختلال در مسیرهای دوپامینرژیک که در سندرم پای بیقرار نقش چشمگیری دارند، می‌تواند بخشی از آسیب‌های عصبی ناشی از ام اس باشد.

درمان  سندرم پای بیقرار در کنار ام اس

مدیریت سندرم پای بیقرار در بیماران ام اس نیازمند رویکردی اساسی و جامع بوده که هم به علائم سندرم پای بیقرار و هم به بیماری زمینه‌ای ام اس توجه کند. هدف اصلی بهبود کیفیت خواب، کاهش ناراحتی و افزایش رفاه کلی بیمار خواهد بود.

دارو درمانی

چندین دسته دارویی می‌توانند در کنترل علائم سندرم پای بیقرار نتیجه‌بخش محسوب شوند. این داروها اغلب شامل موارد زیر هستند:

• آگونیست‌های دوپامین: پرامی‌پکسول، روتگوتین ‌و روپینیرول . این داروها با بالا بردن فعالیت دوپامین در مغز، در اغلب موارد خط اول درمان سندرم پای بیقرار محسوب می‌شوند. مصرف آن‌ها می‌بایست با دوز کم شروع شده و به تدریج افزایش یابد.
• داروهای ضد تشنج: مثل گاباپنتین و پرگابالین، به ویژه در مواردی که علائم دردناک یا نوروپاتی وجود دارد، می‌توانند موثر باشند.
• بنزودیازپین‌ها: مانند کلونازپام، می‌توانند به بهبود خواب در افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار کمک نمایند، اما در راستای وجود خطر وابستگی، در اغلب موارد به منظور استفاده طولانی مدت توصیه نمی‌شوند.
• اوپیوئیدها: در موارد شدید و مقاوم به درمان، ممکن است اوپیوئیدهای خفیف تجویز شوند، اما در راستای خطر وابستگی و عوارض جانبی، با احتیاط فراوان استفاده می‌شوند.
• مکمل‌های آهن: در صورتی که کمبود آهن به عنوان عامل موثر در سندرم پای بیقرار تشخیص داده شود، مکمل‌های آهن خوراکی یا وریدی می‌توانند بسیار مفید باشند. سطح فریتین سرم باید به دقت پایش شود.

انتخاب دارو و دوز مناسب باید توسط پزشک و با توجه به شدت علائم، سایر بیماری‌های همراه و داروهای مصرفی برای ام اس تعیین شود.

 سبک زندگی سالم 

در کنار دارو درمانی و درمان‌های پزشکی، انجام برخی تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به طور چشمگیری علائم سندرم پای بیقرار را کم کند و کیفیت زندگی بیماران ام اس را تا حد زیادی بهبود بخشد:

• فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های با شدت متوسط، همچون پیاده‌روی یا یوگا، می‌توانند به تسکین علائم کمک نمایند، اما می‌بایست از ورزش شدید نزدیک به زمان خواب پرهیز شود.
• حمّام گرم قبل از خواب: خیساندن پاها در آب گرم یا استفاده از پد گرمایشی می‌تواند به شل شدن عضلات و کاهش احساسات ناخوشایند کمک نماید.
• مدیتیشن و تکنیک‌های آرامش بخش: کاهش استرس و اضطراب می‌تواند به مدیریت علائم سندرم پای بیقرار و ام اس کمک بسزایی کند.
• ماساژ: ماساژ پاها پیش از رفتن به خواب می‌تواند به تسکین موقت علائم کمک کند.
• اجتناب از عوامل تشدید کننده: برخی داروها (مانند داروهای ضد تهوع، برخی داروهای ضد افسردگی) و شرایط (مانند کمبود خواب) می‌توانند علائم سندرم پای بیقرار را تشدید نمایند.
• خواب مناسب: داستن یک روتین خواب منظم، اجتناب از کافئین و پیش قبل از خواب و فراهم ساختن یک محیط خواب آرام و تاریک بسیار حائز اهمیت است.
• طب سوزنی: برخی افراد از طب سوزنی به منظور تسکین علائم سندرم پای بیقرار بهره می‌برند، هرچند شواهد علمی بیشتری در این زمینه نیاز است.

نکات مهم برای بیماران ام اس و افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار

• آگاهی و اطلاع‌رسانی: در صورتی که دچار سندرم پای بیقرار هستید، به خصوص در صورتی که سابقه خانوادگی ام اس دارید یا علائم دیگری از ام اس را مشاهده کرده‌اید، حتماً با پزشک خود مشورت کرده و تمامی علائم خود را به طور کامل توضیح دهید.
• تشخیص: متخصص شما با توجه به شرح حال کامل و معاینات لازم، قادر خواهد بود بین سندرم پای بیقرار اولیه و ثانویه (ناشی از ام اس یا سایر شرایط) افتراق قائل شود.
• مدیریت جامع: تشخیص درست و زودهنگام در کنار مدیریت موثر هر دو وضعیت سندرم پای بیقرار و ام اس می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش پیشرفت علائم کمک نماید.

در نهایت، در حالی که سندرم پای بیقرار به تنهایی نشانه قطعی ام اس نیست، وجود آن در افراد مستعد یا همراه با سایر علائم عصبی، باید مورد توجه پزشک قرار گیرد و ارزیابی‌های لازم برای رد یا تایید ام اس انجام شود. درک این ارتباط می‌تواند به تشخیص زودهنگام و شروع درمان‌های مناسب برای هر دو بیماری کمک نماید.

همچنین  مقاله سندروم پای بی‌قرار: علل، علائم و درمان‌های موثر آن را نیز مطالعه نمایید.

سخن پایانی

همانطور که در این مقاله اشاره شد، سندرم پای بیقرار (RLS) با میل شدید به حرکت دادن پاها همراه با احساسات ناخوشایند شناخته شده که به طور معمول در شب تشدید شده و خواب را برای فرد بیمار مختل می‌نماید. ام اس (MS) نیز یک بیماری عصبی مزمن است که به میلین اعصاب آسیب می‌رساند.

ارتباط سندرم پای بیقرار و ام اس بسیار حائز اهمیت است؛ مطالعات انجام شده حاکی از آن است که سندرم پای بیقرار در افراد مبتلا به ام اس شیوع بالاتری دارد. این همبستگی می‌تواند در راستای آسیب‌های عصبی ناشی از ام اس یا اختلال در مسیرهای دوپامینرژیک باشد. گاهی اوقات، سندرم پای بیقرار حتی می‌تواند نشانه‌ای اولیه از ام اس باشد.

تشخیص سندرم پای بیقرار در بیماران ام اس به دلیل همپوشانی علائم چالش‌برانگیز بوده، اما شرح حال دقیق و معاینات عصبی کمک‌کننده هستند. مدیریت سندرم پای بیقرار در کنار ام اس شامل دارو درمانی (مانند آگونیست‌های دوپامین و مکمل‌های آهن) و تغییرات سبک زندگی (ورزش منظم و خواب مناسب) است. همچنین ژل ضد جوش پریم را نیز ببینید.