برونشیت و پنومونی در کودکان | تفاوت، علائم و درمان قطعی

برونشیت و پنومونی در کودکان

صدای سرفه‌ی کودک در سکوت شب، یکی از نگران‌کننده‌ترین صداها برای هر پدر و مادری است. با شروع فصل سرما، بیماری‌های تنفسی شایع می‌شوند و تشخیص اینکه آیا این سرفه، یک سرماخوردگی ساده است یا نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر مانند برونشیت و پنومونی در کودکان، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. گرچه هر دو بیماری به دستگاه تنفسی حمله می‌کنند، اما تفاوت‌های اساسی با هم دارند که دانستن آن‌ها برای سلامت کودک شما حیاتی است.

برونشیت در کودکان (Bronchitis)

تصور کنید مجاری هوایی ریه‌های کودک شما مانند لوله‌هایی برای عبور هوا هستند. در برونشیت کودکان، این لوله‌ها (نایژه‌ها) ملتهب و تحریک می‌شوند. این التهاب منجر به تولید مخاط اضافی شده و مسیر عبور هوا را تنگ‌تر می‌کند که نتیجه‌ی آن سرفه‌های مداوم است.

برونشیت حاد بسیار شایع است و معمولا به دنبال یک سرماخوردگی یا عفونت ویروسی دیگر رخ می‌دهد. خبر خوب این است که در اکثر موارد، این بیماری خودبه‌خود و با مراقبت‌های خانگی بهبود می‌یابد.

علل اصلی برونشیت در کودکان چیست؟

• ویروس‌ها: بیش از 90% موارد برونشیت حاد در کودکان توسط همان ویروس‌هایی ایجاد می‌شود که باعث سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوند (مانند ویروس RSV، راینوویروس و ویروس آنفولانزا). به همین دلیل است که آنتی‌بیوتیک‌ها معمولا در درمان آن بی‌تاثیر هستند.
• عفونت‌های باکتریایی: در موارد نادر، ممکن است یک باکتری به صورت ثانویه باعث برونشیت شود.
• محرک‌های محیطی: قرار گرفتن در معرض دود سیگار، آلودگی هوا و سایر مواد شیمیایی می‌تواند سبب تحریک نایژه‌ها و بروز برونشیت شود. 

علائم برونشیت در کودکان را بشناسید

علائم در اغلب موارد با نشانه‌های یک سرماخوردگی شروع می‌شوند و سپس پیشرفت می‌کنند. مهم‌ترین علامت، سرفه است.

• تب خفیف: معمولا تب بالا در برونشیت شایع نیست.
• احساس فشار یا درد در قفسه سینه: کودک ممکن است از این حالت شکایت کند.
• خس خس سینه: ممکن است هنگام تنفس کودک، صدایی شبیه به سوت یا خس خس سینه بشنوید.
• احساس خستگی و بی‌حالی: بدن کودک در حال مبارزه با عفونت است و طبیعی است که انرژی کمتری داشته باشد.
• سرفه مداوم: در ابتدا ممکن است سرفه خشک باشد، اما پس از چند روز به سرفه خلط دار (همراه با مخاط زرد، سفید یا سبز) تبدیل می‌شود. این سرفه ممکن است تا سه هفته ادامه یابد.

درمان برونشیت کودکان عمدتا حمایتی است. بدن کودک خودش با ویروس مبارزه می‌کند و وظیفه شما فراهم کردن شرایطی است که این فرآیند راحت‌تر طی شود.

 پنومونی یا ذات الریه در کودکان (Pneumonia)

حالا به سراغ بیماری جدی‌تر یعنی پنومونی در کودکان می‌رویم. در صورتی که برونشیت التهاب مجاری هوایی بود، پنومونی یا ذات الریه، خود عفونت ریه کودکان است. در این بیماری، کیسه‌های هوایی میکروسکوپی در ریه‌ها (آلوئول‌ها) که مسئول تبادل اکسیژن هستند، با مایع و چرک پر می‌شوند. این وضعیت تنفس را دشوار کرده و میزان اکسیژن دریافتی بدن را کاهش می‌دهد.

پنومونی می‌تواند از یک بیماری خفیف تا یک وضعیت تهدیدکننده حیات متغیر باشد، به خصوص برای نوزادان و کودکان خردسال. بنابراین، تشخیص سریع و درمان به‌موقع آن اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.

چه عواملی باعث پنومونی در اطفال می‌شود؟

• باکتری‌ها: باکتری استرپتوکوک پنومونیه یکی از شایع‌ترین علل پنومونی باکتریایی است. این نوع پنومونی در اغلب موارد شدیدتر است و نیاز به درمان با آنتی بیوتیک برای عفونت ریه کودک دارد. 
• ویروس‌ها: همان ویروس‌های عامل سرماخوردگی و برونشیت (به‌ویژه RSV) می‌توانند باعث پنومونی ویروسی شوند. این نوع در کودکان شایع‌تر است. 
• قارچ‌ها: این مورد نادر است و بیشتر در کودکانی با سیستم ایمنی ضعیف دیده می‌شود.

پنومونی ممکن است به عنوان یک عارضه ثانویه پس از سرماخوردگی یا برونشیت ایجاد شود، زمانی که میکروب‌ها از مجاری هوایی فوقانی به عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند. همچنین ژل اسکراب پاک کننده زردآلو و ویتامین سی پرایم را نیز ببینید.

 علائم پنومونی در کودکان

علائم پنومونی اغلب شدیدتر و نگران‌کننده‌تر از برونشیت هستند. علائم خطرناک ذات الریه در نوزادان و کودکان شامل موارد زیر است:

• درد قفسه سینه: به خصوص هنگام سرفه یا نفس عمیق.
• تب بالا: تب بالای 39 درجه سانتی‌گراد یک زنگ خطر است.
• سرفه‌های شدید و خلط‌دار: سرفه‌ها عمیق و دردناک به نظر می‌رسند.
• کبودی لب‌ها یا ناخن‌ها: این یک علامت اورژانسی است و نشان می‌دهد کودک اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند.
• بی‌حالی و ضعف شدید: کودک به شدت بیمار به نظر می‌رسد، بی‌اشتهاست و تمایلی به بازی کردن ندارد.
• تنفس سریع و سخت: این کلیدی‌ترین علامت است. به حرکت قفسه سینه کودک دقت کنید. اگر عضلات زیر دنده‌ها یا دور گردن به داخل کشیده می‌شود (تنفس شکمی)، یا پره‌های بینی کودک هنگام نفس کشیدن گشاد می‌شود، این نشانه تنگی نفس کودکان است.

استفراغ یا اسهال: گاهی این علائم نیز همراه با پنومونی دیده می‌شوند.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله شب‌ ادراری کودکان و بزرگسالان؛ درمان‌های سریع و خانگی را نیز مطالعه نمایید.

فرزند من برونشیت دارد یا پنومونی؟

برای کمک به درک بهتر تفاوت برونشیت و پنومونی، جدول زیر را آماده کرده‌ایم. به یاد داشته باشید که این جدول فقط یک راهنماست و تشخیص نهایی باید توسط پزشک انجام شود.

 چه زمانی برای سرفه کودک به پزشک مراجعه کنیم؟ 

والدین عزیز، به غریزه خود اعتماد کنید. اگر حس می‌کنید حال کودک خوب نیست، در تماس با پزشک تردید نکنید. اما در موارد زیر، مراجعه به پزشک یا مرکز درمانی فوری و ضروری است:

• مشکل در تنفس: این مهم‌ترین علامت است. تنفس سریع، ناله کردن هنگام بازدم، گشاد شدن پره‌های بینی یا به داخل کشیده شدن قفسه سینه.
• تغییر رنگ پوست: مشاهده هرگونه رنگ پریدگی شدید یا کبودی دور لب‌ها، زبان یا ناخن‌ها.
• تب بسیار بالا: به خصوص در نوزادان زیر سه ماه، یا تب که با داروهای تب‌بر کنترل نمی‌شود.
• علائم کم‌آبی بدن: خشکی دهان، گریه بدون اشک، کمتر از حد معمول خیس کردن پوشک.
• خواب‌آلودگی یا تحریک‌پذیری شدید: اگر کودک به سختی بیدار می‌شود یا به شدت بی‌قرار است.
• امتناع از نوشیدن مایعات: این می‌تواند به سرعت منجر به کم‌آبی بدن شود.

در صورتی که کودک شما سرفه‌ای دارد که بیش از سه هفته طول کشیده یا به نظر می‌رسد به جای بهتر شدن، بدتر می‌شود، حتماً برای ارزیابی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

روش‌های تشخیص و درمان پزشکی برونشیت و پنومونی

وقتی به پزشک مراجعه می‌کنید، او با انجام معاینات دقیق، بیماری را تشخیص می‌دهد:

• معاینه فیزیکی: پزشک با استفاده از استتوسکوپ (گوشی پزشکی) به صدای ریه‌های کودک گوش می‌دهد تا صداهای غیرطبیعی مانند کراکل (صدای ترق و تروق) در پنومونی یا رونکای (صدای خشن) در برونشیت را تشخیص دهد.
• پالس اکسیمتری: یک دستگاه کوچک بدون درد روی انگشت کودک قرار داده می‌شود تا سطح اکسیژن خون او اندازه‌گیری شود. سطح پایین اکسیژن می‌تواند نشانه‌ای از پنومونی شدید باشد.
• عکس رادیوگرافی از قفسه سینه (Chest X-ray): این بهترین راه برای تأیید تشخیص پنومونی است، زیرا وجود عفونت و مایع در ریه‌ها را به وضوح نشان می‌دهد.

آزمایش خون یا نمونه مخاط: گاهی برای تعیین نوع میکروب (باکتری یا ویروس) این آزمایش‌ها درخواست می‌شود.

 درمان پزشکی چگونه است؟

درمان برونشیت کودکان

از آنجایی که بیشتر موارد ویروسی هستند، آنتی‌بیوتیک‌ها بی‌فایده‌اند. درمان بر مدیریت علائم متمرکز است. اگر خس خس سینه شدید باشد یا کودک سابقه آسم داشته باشد، ممکن است پزشک داروهای استنشاقی (اسپری) تجویز نماید.

درمان پنومونی کودکان

• پنومونی باکتریایی: آنتی‌بیوتیک ضروری است. بسیار مهم است که دوره درمان را کامل کنید، حتی اگر حال کودک بهتر شد.
• پنومونی ویروسی: آنتی‌بیوتیک‌ها کارساز نیستند. درمان حمایتی است، مشابه برونشیت، اما با نظارت دقیق‌تر. در موارد شدید، ممکن است داروهای ضدویروس تجویز شود.
• بستری در بیمارستان: در موارد شدید ذات الریه در کودکان، مانند تنگی نفس شدید، نیاز به اکسیژن یا کم‌آبی بدن، کودک باید در بیمارستان بستری شود تا اکسیژن، مایعات وریدی و مراقبت‌های ویژه دریافت کند.

مراقبت در منزل در مقابل مراجعه به پزشک

این جدول به شما کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری بهتری داشته باشید.

چگونه از ریه‌های کودک خود محافظت کنیم؟

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. با رعایت نکات ساده زیر می‌توانید خطر ابتلای کودک به عفونت ریه و سایر بیماری‌های تنفسی را کاهش دهید:

• واکسیناسیون به‌موقع: تزریق واکسن‌های پنوموکوک (PCV) و آنفولانزا بهترین راه برای پیشگیری از پنومونی در کودکان است.
• شستشوی مکرر دست‌ها: به خود و کودکتان آموزش دهید که دست‌هایتان را به طور مرتب با آب و صابون بشویید.
• دوری از افراد بیمار: تا حد امکان کودک را از افرادی که سرما خورده‌اند یا سرفه می‌کنند دور نگه دارید.
• ترک دود: هرگز در اطراف کودک سیگار نکشید. دود سیگار یکی از بزرگ‌ترین عوامل خطر برای انواع بیماری‌های تنفسی است.
• تقویت سیستم ایمنی: اطمینان حاصل کنید که کودک تغذیه سالم، خواب کافی و فعالیت بدنی مناسب دارد.

سخن پایانی

تشخیص تفاوت برونشیت و پنومونی در کودکان می‌تواند برای والدین استرس‌زا باشد. به یاد داشته باشید که برونشیت معمولاً یک بیماری ویروسی و خود محدود شونده است که با سرفه‌های آزاردهنده مشخص می‌شود، در حالی که پنومونی یک عفونت ریه جدی‌تر با علائم شدیدتری مانند تب بالا و تنگی نفس است.

کلید اصلی، توجه دقیق به وضعیت تنفس و حال عمومی کودک شماست. هرگز در مورد سلامت فرزندتان ریسک نکنید و در صورت مشاهده هر یک از علائم خطرناک که در این مقاله ذکر شد، فورا به دنبال کمک پزشکی باشید. شما به عنوان والدین، بهترین قاضی جهت تشخیص وضعیت غیرعادی فرزندتان هستید. به غریزه خود اعتماد کنید و برای محافظت از سلامت ریه‌های کوچک و باارزش او، آگاهانه عمل کنید. همچنین کرم کالاندولا باریج را نیز ببینید.