سندرم تخمدان پلی ‌کیستیک (PCOS): هر آنچه باید بدانید

سندرم تخمدان پلی ‌کیستیک (PCOS): هر آنچه باید بدانید

سندرم تخمدان پلی‌ کیستیک (PCOS) یکی از اختلالات رایج در سیستم هورمونی زنان در سنین باروری محسوب می‌شود که اثرات بسیار گسترده‌ای بر عملکرد بدن، روحیه و توانایی باروری خواهد داشت. این عارضه در بسیاری از موارد بی‌صدا و گویی بدون علامت نمایان شده و ممکن است زنان سال‌ها بدون اطلاع از وجود آن، تنها با نشانه‌هایی مانند افزایش وزن، بی‌نظمی در قاعدگی یا بروز جوش‌های پوستی روبه‌رو باشند و آن‌ها را جدی نگیرند.

با این وجود، نادیده گرفتن و عدم توجه به این نشانه‌ها و عدم پیگیری پزشکی می‌تواند عواقب قابل‌توجهی به‌همراه داشته باشد، از جمله این عوارض می‌توان به افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دوم، ناباروری، و مشکلات قلبی-عروقی اشاره داشت.

در این مقاله از آقای دارو، به بررسی همه نکات مهم درباره تخمدان پلی‌کیستیک می‌پردازیم؛ از علائم و نحوه تشخیص دقیق آن گرفته تا روش‌های درمانی موثر و نتیجه بخش، راهکارهای طبیعی و تغذیه‌ای و مهم‌ترین نکاتی که باید درباره زندگی با PCOS بدانید. 

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک چیست؟

سندرم تخمدان پلی‌ کیستیک (PCOS) یکی از رایج‌ترین ناهنجاری‌های غدد درون‌ریز در میان زنان در سنین تولیدمثل به شمار می‌رود. در این نوع عارضه، عملکرد طبیعی تخمدان‌ها دچار برخی از اختلالات شده و به طور معمول، ساختار آن‌ها دستخوش تغییراتی می‌گردد؛ از جمله تجمع تعداد زیادی کیست‌های کوچک که مانع آزادسازی تخمک در زمان مناسب می‌شوند. این اختلال می‌تواند در نهایت، منجر بروز مشکلات جدی در چرخه قاعدگی، بالا رفتن غیرطبیعی سطح هورمون‌های مردانه در بدن و کاهش قدرت باروری گردد.

علائم PCOS چیست؟

شایان به ذکر است که علائم مرتبط با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک از فردی به فرد دیگر می‌تواند بسیار متفاوت باشد و همچنین شدت آن‌ها نیز متغیر خواهد بود. برخی از نشانه‌های رایج این اختلال شامل موارد زیر هستند:

• بی‌نظمی در چرخه قاعدگی زنان
• دشواری در باردار شدن یا ناباروری
• افزایش وزن ناگهانی یا مقاومت بدن در برابر کاهش وزن
• نمایان شدن جوش‌های پوستی و چربی بیش از حد پوست
• ریزش موی سر به‌صورت پراکنده یا الگویی مشابه طاسی مردانه
• تیرگی پوست در برخی نواحی بدن نظیر پشت گردن، کشاله ران یا زیر بغل
• رویش موهای ضخیم و تیره در نواحی غیرمعمول نظیر صورت، سینه، شکم یا پشت

در صورت مشاهده چند مورد از این علائم، توصیه می‌گردد بدون هیچگونه تاخیر با پزشک متخصص مشورت نموده تا علت دقیق بررسی و اقدامات لازم انجام گیرد. 

خطرات PCOS چیست؟

در صورتی که سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بدون هیچگونه مداخله درمانی باقی بماند، می‌تواند زمینه‌ساز بروز پیامدهای جدی و مزمن برای سلامت فرد شود. برخی از عوارض شایع و بالقوه خطرناک این اختلال عبارت‌اند از:

• وقفه تنفسی در خواب (آپنه خواب)
• ناتوانی در باروری و دشواری در باردار شدن
• افزایش احتمال بروز مشکلات قلبی و عروقی
• اختلالات روانی از جمله اضطراب مزمن و افسردگی
• ابتلا به دیابت نوع دوم به دلیل مقاومت به انسولین
• افزایش خطر ابتلا به سرطان پوشش داخلی رحم (آندومتر) در نهایت اختلالات قاعدگی مداوم

اقدام به موقع به منظور بررسی، شناسایی، کنترل و درمان PCOS نقش مهمی در پیشگیری از این مشکلات و حفظ کیفیت زندگی ایفا می‌نماید.

تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک

روند شناسایی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در اغلب موارد بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌های بالینی و پاراکلینیکی صورت گرفته که به‌عنوان معیارهای روتردام شناخته می‌شوند. به منظور رسیدن به یک تشخیص دقیق و درست، متخصص ممکن است اقدامات زیر را در دستور کار قرار دهد:

• ارزیابی وضعیت ظاهری و علائم فیزیکی: مانند اختلال در نظم قاعدگی، بروز آکنه مقاوم، یا رشد موهای ناخواسته در نواحی مردانه
• انجام سونوگرافی ترانس واژینال یا شکمی: در جهت بررسی ساختار تخمدان‌ها و شناسایی فولیکول‌های متعدد کوچک
• تحلیل پارامترهای هورمونی از طریق آزمایش خون: اندازه‌گیری سطوح هورمون‌هایی نظیر تستوسترون، LH، FSH و سایر شاخص‌های مرتبط با تخمک‌گذاری و حفظ تعادل هورمونی

شایان ذکر است که برای تأیید این سندرم، وجود دو مورد از سه معیار ذکرشده کافی‌ست. با این حال، تفسیر نهایی نتایج و تعیین تشخیص قطعی صرفاً باید توسط پزشک متخصص انجام گیرد.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله کلید پیشگیری از فیبروم رحم در این ویتامین است! را نیز مطالعه نمایید.

درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

رویکرد درمانی در مواجهه با سندرم تخمدان پلی‌ کیستیک در بدن زنان می‌بایست متناسب با علائم هر فرد، اهداف فرد از درمان و وضعیت سلامت عمومی او تنظیم گرد . راهکارهای درمانی در اغلب موارد در دو محور اصلی دسته‌بندی می‌شوند:

اصلاح سبک زندگی

یکی از پایه‌های اصلی کنترل PCOS، ایجاد تغییرات پایدار در سبک زندگی است، از جمله:

• پیروی از رژیم غذایی متعادل با تمرکز بر کاهش کربوهیدرات‌های ساده و افزایش مصرف فیبر
• انجام فعالیت بدنی به‌صورت منظم در جهت تنظیم متابولیسم و بهبود حساسیت به انسولین
• کاهش وزن در موارد اضافه‌وزن یا چاقی، که می‌تواند تأثیر چشمگیری در تنظیم چرخه قاعدگی و بهبود تخمک‌گذاری داشته باشد

مداخلات دارویی

درمان‌های دارویی بر اساس نیازهای بالینی هر فرد به صورت مجزا تجویز شده و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• اسپیرونولاکتون: به‌منظور کاهش رشد موهای ناخواسته و کنترل ویژگی‌های آندروژنی
• کلومیفن سیترات یا لتروزول: به منظور تحریک تخمک‌گذاری در زنانی که قصد بارداری دارند
• متفورمین: دارویی که با بهبود پاسخ بدن به انسولین، در کنترل قند خون و کاهش مقاومت انسولینی نتیجه‌بخش است
• قرص‌های ترکیبی جلوگیری از بارداری: جهت ایجاد تعادل هورمونی، کاهش علائم ناشی از آندروژن بالا و منظم‌سازی دوره‌های قاعدگی 

بهترین قرص برای درمان تخمدان پلی کیستیک

انتخاب داروی مناسب به منظور درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به عوامل مختلفی از جمله نوع علائم، هدف درمانی (مانند کنترل قاعدگی یا کمک به بارداری) و وضعیت سلامت عمومی فرد بستگی خواهد داشت. با این وجود، برخی داروها کاربرد گسترده‌تری در درمان این اختلال دارند:

• کلومیفن سیترات: به‌عنوان خط اول درمان ناباروری ناشی از PCOS شناخته می‌شود و با تحریک تخمک‌گذاری، احتمال بارداری را افزایش می‌دهد.
• لتروزول: مهارکننده آروماتاز که در برخی موارد، حتی عملکرد بهتری نسبت به کلومیفن در تحریک تخمدان‌ها نشان داده و یک انتخاب مؤثر در برنامه‌های باروری محسوب می‌شود.
• متفورمین: گزینه‌ای بسیار کارآمد برای زنانی محسوب می‌شود که با مقاومت به انسولین مواجه‌اند؛ در واقع، این دارو می‌تواند به بهبود عملکرد متابولیکی و تنظیم قند خون کمک بسزایی نماید.
• قرص‌های ترکیبی حاوی استروژن و پروژستین مانند استرادیول + لوونورژسترول، اغلب در جهت تنظیم دوره‌های قاعدگی، ایجاد تعادل در سطوح هورمونی و مهار علائم ناشی از آندروژن بالا استفاده می‌شوند.

مقاومت به انسولین در تخمدان پلی کیستیک

مقاومت به انسولین یکی از مهم‌ و اصلی بنیادین در بروز و تشدید سندرم تخمدان پلی‌کیستیک محسوب می‌گردد. در این وضعیت، سلول‌های بدن واکنش مطلوبی نسبت به انسولین نشان نمی‌دهند، که این موضوع بدن را مجبور به ترشح بیشتر این هورمون می‌کند. بالا رفتن سطح انسولین، به‌ویژه در بلندمدت، می‌تواند ترشح آندروژن‌ها را بالا برده و زمینه‌ساز بروز یا وخامت علائمی مانند آکنه، رشد موی زائد و بی‌نظمی در دوران قاعدگی شود.

به منظور بهبود حساسیت بدن به انسولین و کنترل این اختلال متابولیکی، اقداماتی نتیجه‌بخش وجود خواهد داشت که در ادامه آمده است:

• محدود کردن قندهای ساده و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده برای جلوگیری از نوسانات شدید قند خون
• افزودن منابع سالم پروتئین و چربی‌های مفید به رژیم غذایی جهت ایجاد احساس سیری و تعادل متابولیک
• استفاده از داروهایی نظیر متفورمین که با بهبود عملکرد انسولین، نقش چشم‌گیری در کنترل سطح قند خون و کاهش آندروژن‌ها دارند
• تداوم در انجام ورزش و فعالیت‌های بدنی ترکیبی نظیر تمرینات هوازی (مانند پیاده‌روی سریع یا دوچرخه‌سواری) و تمرینات قدرتی به منظور افزایش حساسیت سلولی به انسولین

تغذیه مناسب برای مدیریت PCOS

داشتن تغذیه مناسب و پیروی‌ از یک رژیم غذایی سالم، یکی از ارکان اصلی در مدیریت درست و نتیجه‌بخش سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به شمار می‌رود. انتخاب‌های هوشمندانه غذایی می‌توانند در تنظیم قند خون، کاهش التهاب و متعادل‌سازی هورمون‌ها اثرات بسیار قابل‌توجهی داشته باشند. در این راستا، توصیه‌های زیر می‌توانند مفید باشند:

• حذف یا محدود نمو‌ن قندهای ساده و مواد پرکالری بی‌ارزش 
• گنجاندن چربی‌های مفید و ضدالتهاب مانند مغزها. روغن زیتون، دانه‌ها و آووکادو در رژیم روزانه
• تامین پروتئین از منابع سالم از جمله عدس، لوبیا، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ به منظور تقویت عضلات و بالا بردن حس سیری
• کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده و بسته‌بندی‌شده که در اغلب موارد حاوی نگهدارنده‌ها، چربی‌های ترانس و قندهای پنهان هستند
•  استفاده از خوراکی‌های با شاخص گلیسمی پایین نظیر سبزیجات برگ‌دار تیره، جو دوسر و حبوبات، به‌منظور جلوگیری از جهش‌های ناگهانی قند خون

نکات کلیدی درباره PCOS

در برخی موارد، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ممکن است بدون بروز علائم مشخص ظاهر شود و تا مدت‌ها تشخیص داده نشود یا به عبارت دیگر قابل تشخیص نباشد:

• ناباروری ناشی از این اختلال در بسیاری از زنان با بهره‌گیری از روش‌های درمانی هدفمند، قابل درمان و برگشت‌پذیر است.
• پیروی از یک سبک زندگی سالم، شامل فعالیت بدنی منظم، تغذیه اصولی و مدیریت استرس، نقشی حیاتی در کنترل پایدار علائم دارد.
• حتی کاهش اندکی از وزن، در حد 5 تا 10 درصد از وزن اولیه، می‌تواند به‌طور چشمگیری در بهبود عملکرد تخمدان‌ها و تعادل هورمونی موثر باشد.
• از سوی دیگر، مراجعه منظم به پزشک متخصص برای ارزیابی وضعیت هورمونی و پیگیری درمان‌ها، بخش جدایی‌ناپذیر از مراقبت‌های بلندمدت در مبتلایان به PCOS محسوب می‌گردد.

سخن پایانی

در نهایت، همانطور که در این مقاله گفته شد، سندرم تخمدان پلی‌ کیستیک از جمله مشکلات هورمونی رایج در میان زنان به شمار می‌رود که با اقدامات مناسب قابل کنترل و مدیریت خواهد بود. شناسایی به موقع  و درست این عارضه در کنار اصلاح سبک زندگی و درمان‌های تخصصی، نقش بسیار چشم‌گیری در ارتقاء کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کنند. در صورت مشاهده هرگونه نشانه مرتبط با این اختلال، مشورت با پزشک و پیگیری دقیق روند درمانی، گامی اساسی در جهت بهبود وضعیت سلامت خواهد بود. همچنین تونیک محرک رشد مو لافارر را نیز ببینید.

سوالات متداول درباره تخمدان پلی‌کیستیک

آیا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک موجب نازایی دائمی می‌شود؟

خیر، با بهره‌گیری درست از درمان‌های دارویی مناسب و اصلاح شیوه زندگی، بسیاری از زنان مبتلا توانایی بارداری پیدا می‌نمایند.

آیا امکان درمان کامل PCOS وجود دارد؟

درمان قطعی برای این سندرم وجود ندارد، اما می‌توان علائم آن را به‌طور موثر کنترل و مدیریت نمود.

آیا دختران نوجوان نیز در معرض ابتلا به PCOS قرار دارند؟

بله، این اختلال می‌تواند از سنین نوجوانی آغاز شود و نیازمند توجه و پیگیری پزشکی باشد.