فشار خون بالا و سلامت مغز؛ قاتل حافظه شما

فشار خون بالا و سلامت مغز؛ قاتل حافظه شما

فشار خون بالا و سلامت مغز چنان به هم گره خورده‌اند که غفلت از یکی، دیگری را هم به خطر می‌اندازد. زمانی که فشار خون بالا طولانی‌مدت ادامه پیدا کند، رگ‌های ظریف مغز به تدریج آسیب می‌بینند و خون‌رسانی کافی به سلول‌های عصبی مختل می‌شود و  ریسک زوال عقل، سکته مغزی و کاهش توانایی‌های شناختی بالا می‌رود. 

شایدفکر کنید فشار خون فقط روی قلب اثر می‌گذارد، اما حقیقت این است که مغز شما اولین قربانی این محسوب می‌شود. در این مقاله از مجله آقای دارو، نه تنها خطرات فشارخون بالا برای مغز را بررسی خواهیم کرد، بلکه روش‌هایی برای محافظت و تقویت سلامت مغز خواهیم گفت.

فشار خون با مغز چه می‌کند؟

فشار خون بالا باعث پارگی ریز رگ‌ها، سفت شدن شریان‌ها و نشت پروتئین‌های مضر به بافت مغز می‌شود که مرگ سلول‌های عصبی را به همراه دارد. مغز ما تشنه‌ترین عضو بدن برای اکسیژن و گلوکز است؛ هر لحظه در حال مصرف انرژی است و به یک شبکه ظریف از رگ‌ها وابسته است تا زنده بماند. وقتی فشار خون بالا مزمن می‌شود، سه فاجعه در حال رخ دادن است:

رگ‌های سفت و شکننده

رگ‌ها باید مثل کش لاستیکی نرم و انعطاف‌پذیر باشند، اما فشار بالا آن‌ها را مثل لوله پلاستیکی بی‌انعطاف می‌کند. در نهایت، خون نمی‌تواند به اعماق مغز نفوذ نماید و مناطقی که حافظه و تفکر را شکل می‌دهند، گرسنه می‌مانند.

شکست سد خونی-مغزی

مغز یک گارد امنیتی داشته که از ورود سموم جلوگیری می‌کند. فشار خون بالا این سپر محافظتی را می‌شکند و اجازه می‌دهد مواد سمی به مغز نفوذ کنند. این یعنی التهاب شروع می‌شود و نورون‌ها کم‌کم جان خود را از دست می‌دهند.

خونریزی‌های میکروسکوپی

گاهی فشار آنقدر زیاد است که رگ‌های ریز می‌ترکند. شما شاید هیچ علامتی حس نکنید، اما این خونریزی‌ها در طول زمان بافت مغز را شبیه به «پنیر سوئیسی» می‌کنند و قدرت تفکر، حافظه و تمرکز شما را به تدریج تحلیل می‌برند.

در حقیقت، مغز شما در این لحظه با خطراتی روبه‌روست که هیچ صدایی ندارد، هیچ هشدار فوری نمی‌دهد، اما اثراتش می‌تواند زندگی‌تان را تغییر دهد. 

منظور از دمانس عروقی چیست؟

دومین علت شایع زوال عقل پس از آلزایمر، دمانس عروقی است که به طور مستقیم با فشار خون بالا مرتبط است. برخلاف تصور بسیاری از افراد، فراموشی همواره به معنی آلزایمر است، دمانس عروقی داستان متفاوتی دارد.

این نوع زوال عقل ناگهانی رخ نمی‌دهد؛ بلکه به شکل پلکانی پیش می‌رود. یعنی فرد ممکن است دوره‌ای عملکرد شناختی خوبی داشته باشد، سپس بعد از یک سکته خفیف یا اختلال خون‌رسانی کوتاه، دچار افت شدید شود و دوباره در سطحی ثابت بماند.

فشار خون بالا به طور معمول، با اختلال شناختی خفیف (MCI) آغاز می‌شود. در این مرحله ممکن است به یاد آوردن اسم همسایه یا تمرکز روی خواندن روزنامه کمی دشوار شود. اگر فشار خون کنترل نشود، آسیب به لوب پیشانی مغز که مسئول تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و عملکرد اجرایی است، گسترش می‌یابد.

برخلاف آلزایمر که بیشتر حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، آسیب ناشی از فشار خون، سرعت پردازش مغز و توانایی استفاده از اطلاعات موجود را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر، شما هنوز حافظه دارید، اما بهره‌برداری مؤثر از آن دشوار می‌شود.

این مقاله را از دست ندهید: موادغذایی که قاتل فشار خون بالا هستند

رابطه ماده سفید مغز و فشار خون

فشار خون بالا می‌تواند منجر به ایجاد لکه‌هایی در بخش سفید مغز شود؛ مثل وقتی که کابل‌های اینترنت قطع می‌شوند و بخش‌های مختلف یک سیستم نمی‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند.

مغز ما دو بخش اصلی دارد؛ ماده خاکستری، که مثل خودِ کامپیوترهاست، و ماده سفید، که مثل کابل‌های ارتباطی بین آن‌ها عمل می‌کند.

اسکن‌های MRI کسانی که فشار خون بالایی دارند، اغلب لکه‌های روشن روی ماده سفید نشان می‌دهند. به این لکه‌ها هیپرینتنسیته گفته می‌شود و نشان می‌دهند مناطقی از مغز به دلیل کمبود خون آسیب دیده‌اند.

‌وقتی این بخش‌های ارتباطی مغز آسیب ببینند، زندگی روزمره هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد:

• ممکن است راه رفتن کند شود.
• کنترل ادرار سخت‌تر شود.
• خلق و خو ناگهانی تغییر کند یا افسردگی بی‌دلیل ایجاد شود.
• انجام چند کار همزمان سخت و گیج‌کننده شود.

مغز سالم چه فرقی با مغز با فشار خون بالا دارد؟

در این حالت تفاوت‌های محسوسی که در تصویربرداری‌ها و عملکرد مغز دیده می‌شود، بررسی می‌کنیم:

آیا امکان سکته‌های مغزی خاموش وجود دارد؟

سکته خاموش علائم ظاهری مثل فلجی ندارد، اما قسمتی از بافت مغز را از بین می‌برد و اثراتش تجمعی است.

همه ما اغلب سکته را با کج شدن صورت یا بی‌حسی دست می‌شناسیم. اما سکته مغزی خاموش خود را نشان می‌دهد. در این حالت، یک رگ بسیار کوچک در ناحیه‌ای از مغز که مسئول حرکات اصلی نیست، مسدود می‌گردد. شما دردی حس نمی‌کنید، به بیمارستان نمی‌روید و زندگی ادامه دارد. اما مغز فراموش نمی‌کند.

با تکرار این اتفاق، ناگهان فرد به زوال عقل شدید مبتلا می‌شود. پزشکان در اسکن مغزی این افراد حفره‌های متعددی می‌بینند که نشان‌دهنده سکته‌های قدیمی است. فشار خون بالا و سلامت مغز در این نقطه به تلاقی مرگباری می‌رسند؛ جایی که تعداد سکته‌های خاموش از آستانه تحمل مغز می‌گذرد.

کنترل فشار خون برای مغز چه فواید دارد؟

کنترل فشار خون فقط برای سلامت قلب توصیه نمی‌شود؛ با پایین آوردن فشار مزایای زیر را خواهید دید:

• افزایش 30 درصدی تمرکز

بازگشت جریان خون به لوب پیشانی باعث می‌شود دوباره مثل عقاب تمرکز کنید.

• توقف کوچک شدن مغز

روند آتروفی مغز متوقف شده و حجم هیپوکمپوس (حافظه) حفظ می‌شود.

• کاهش ریسک افسردگی

خون‌رسانی بهتر به مراکز احساسی، خلق‌وحوی شما را ماندگار می‌کند.

• خواب عمیق‌تر

تنظیم فشار خون ریتم شبانه‌روزی مغز را بهبود می‌بخشد.

• پاکسازی سموم مغزی

سیستم پاکسازی مغز (گلیمفاتیک) دوباره فعال شده و پلاک‌های مخرب را دفع می‌کند.

روش‌های غیر دارویی برای سلامت مغز

رژیم غذایی DASH، ورزش هوازی و کنترل استرس، سه امر عالی برای قطع ارتباط مخرب فشار خون و آسیب مغزی هستند. مصرف دارو بسیار مهم است، اما اقداماتی در سبک زندگی مهم‌تر است:

• رژیم مایند

ترکیبی از رژیم مدیترانه‌ای و DASH است. تمرکز روی سبزیجات برگ سبز، آجیل و توت‌هاست. تحقیقات نشان داده این رژیم سن مغز را تا 7.5 سال جوان‌تر نگه می‌دارد.

• ورزش ایزومتریک

بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که تمرینات ایزومتریک (مثل حرکت پلانک یا نشستن کنار دیوار بدون صندلی) تاثیر عجیبی در کاهش فشار خون دارند، حتی بیشتر از دویدن.

• مدیریت کورتیزول

استرس مزمن رگ‌ها را منقبض می‌کند. تمرینات تنفسی 4-7-8 (4 ثانیه دم، 7 ثانیه حبس، 8 ثانیه بازدم) فشار آنی را از روی مغز برمی‌دارد.

• خواب کافی

کم‌خوابی فشار خون را به شدت بالا می‌برد. مغز در خواب خودش را بازسازی می‌کند. 7 ساعت خواب شبانه بدون انکار باید داشته باشید. برای خرید منتال انرژی یوروویتال کلیک کنید.

سخن پایانی

در نهایت، فشار خون بالا و سلامت مغز باهم در ارتباط‌اند اما اینکه فشارخون بالا روی سلامت مغز شما تاثیر بزارد یا خیر دست خود شماست. یک پیاده‌روی کوتاه، حذف غذاهای فراوری شده و چک کردن منظم فشار خون می‌تواند به شما در پیشگیری کمک کند.

سوالات متداول

1. آیا آسیب‌های مغزی ناشی از فشار خون قابل برگشت است؟

بخشی از آسیب‌ها (مثل مرگ سلول‌ها در سکته) دائمی است، اما خبر خوب اینجاست که مغز خاصیت نروپلاستیسیتی دارد. با کنترل فشار خون، مغز می‌تواند مسیرهای عصبی جدیدی بسازد و عملکردهای از دست رفته را تا حد زیادی بازیابی نماید.

2. فشار خون نرمال برای سلامت مغز چند است؟

در گذشته 140/90 را مرز می‌دانستند، اما امروزه متفاوت است. برای حداکثر حفاظت از مغز، فشار خون سیستولیک لازم است زیر 120 میلی‌متر جیوه باشد. هر عددی بالاتر از این، ریسک میکروسکوپی را آغاز می‌کند.

3. علائم هشدار دهنده فشار خون بالا در مغز چیست؟

سردردهای صبحگاهی (پشت سر)، تاری دید، وزوز گوش، گیجی‌های لحظه‌ای و خستگی مفرط ذهنی می‌تواند زنگ خطری باشد که مغزتان تحت فشار است.

4. آیا جوانان هم باید نگران باشند؟

بله، تحقیقات نشان می‌دهد فشار خون بالا در دهه 30 و 40 زندگی، زیربنای آلزایمر در دهه 70 را می‌چیند. پیشگیری باید از جوانی شروع شود.

منبع: health.harvard.edu